7.6-rasm. MAN mashinalarida tormoz tepkisining erkin yurish yo‘lini sozlash:
1-vakuum kuchaytirgich; 2-itargich; 3-tormoz tepkisi; 4-to‘xtash chirog‘ini yoqqich; 5-
yoqqich gaykasi; 6-to‘xtatish chirog‘ini o‘chirgich; 7-tepkini tortib turuvchi prujina; 8-
bosh silindr.
Tormoz tepkisi qarshilik sezilguncha, ya’ni tepkining yurish yo‘li
o‘zgarmagunga qadar tez-tez bosib-harakatlantiriladi, so‘ngra tepkini bosib
turib klapan 1
2...3
4 aylanaga buraladi va tepki oxirigacha bosilgach, klapan
mahkamlanadi hamda tepki sekin qo‘yib yuboriladi. Bu holat shisha idishda
havo pufakchalari chiqmay qolguncha davom ettiriladi. Operatsiya vaqtida
vaqti-vaqti bilan idishdagi tormoz suyuqligi sathi tekshirilib va me’yoriga
keltirib turiladi. Nihoyat, klapan qotirilib, shlanga echib olinadi. Shu havo
chiqarish ketma-ketligi eng uzoqdagi silindrdan boshlab bosqichma-bosqich
bajariladi. UZDEU engil mashinalarida esa havo chiqarish ketma ketligi orqa
g‘ildirakdan boshlab diagnal bo‘yicha amalga oshiriladi (orqa chap-oldingi
o‘ng, orqa o‘ng-oldingi chap). Qo‘l tormozini tekshirish va sozlash.
88
7.7-rasm. Tormoz kolodkalari qoplamasi va baraban orasidagi tirqishni sozlash
Hozirgi vaqtda BSK(TU-6-10-1553-75) va NEVA(TU-6-09-550-73) turi-dagi
hamda xorijiy firmalarda ishlab chiqarilayotgan tormoz suyuqliklari (DOT-2,
DOT-3, DOT-4 va boshqalar) dan keng foydalanilmoqda. BSK suyuqligi
kanakunjut moyi (47 %) va butil spirti (53%)dan hamda qizil rang beruvchi
organik moddadan tayyorlanadi. Uning kamchiligi minus 15
S dan past va 25
S
dan yuqori haroratda o‘z oquvchanligini yo‘qotishidadir. NEVA turkumidagi
tormoz suyuqliklari etilkarbitol suyuqligi asosida bo‘lib, quyuqlashtiruvchi va
zanglashga qarshi qo‘shimchalardan tarkib topgan bo‘ladi. Bu suyuqliklarni bir-
biriga qo‘shib ishlatish man qilinadi.
Havo yuritmali tormoz tizimiga TXK. TXK davrida havo yuritmali
tormoz tizimi bo‘yicha quyidagi ishlar bajariladi:
1. Kompressor texnik holatini aniqlash va tasmalarning tarangligini
sozlash.
Kompressorni tekshirishdan avval tasmasining tarangligi tekshiriladi va
sozlanadi. Ikki shkiv o‘rtasidan tasmani 30-40 N kuch bilan bosganda,
egilishi 10-15 mm ni tashkil etishi kerak.
89
7.8-rasm. Tormoz tizimidan havoni chiqarish
Kompressorni tekshirish uchun motor ishga tushirilib havo bosimining
ko‘tarilish tezligi aniqlanadi. Havo bosimi 0 dan 0,6...0,7 MPa ko‘tarilishi
5-6 minut davom etishi kerak.
2. Havo sozlagichni tekshirish va sozlash.
Havo sozlagich kompressorni tizimdan 0,7-0,74 MPa bosimda uzishi va
0,55-0,6 MPa bosimda ulashi kerak. Yuqori bosim qistirmalar sonini oshirish
yoki kamaytirish, pastki bosim - qalpoqchani qotirish yoki bo‘shatish yo‘li
bilan sozlanadi.
3.Tormoz tizimining zichlikligini tekshirish va sozlash.
Zichlik ikki uchastkada tekshiriladi:
A. Kompressor - tormoz krani uchastkasi:
Ishlab turgan motor o‘chiriladi va havo bosimi pasayishi manometr
yordamida kuzatib boriladi. Tormoz tepkisi bosilmagan holatda, bosimning
10-12 minut davomida pasayishi 0,01 MPa dan oshmasligi kerak. Bosimning
me’yoridan tez pasayishi “kompressor-ressiver-tormoz krani” uchastkasida
jipslik buzilganligini ko‘rsatadi.
B.Tormoz krani - tormoz kamerasi uchastkasi:
Ishlamayotgan motorda tormoz tepkisi to‘liq bosiladi va manometr
yordamida bosimning pasayishi tekshiriladi. Bunda bosim tezda 0,10 -0,15
90
MPa ga pasayishi so‘ngra pasaymasdan turishi zarur. Bosimning me’yoridan
pasayishi
“tormoz krani-tormoz
kamerasi”
uchastkasida
jipsliklik
buzilganligini ko‘rsatadi. Havo chiqish joyi eshitish yoki sovun
aralashmasini shubhali joylarga surtish bilan aniqlanadi.
4. Tormoz kranini tekshirish va sozlash.
Tormoz tepkisining erkin yurish yo‘li chegaralovchi gayka bilan
mahkamlangan bolt yordamida sozlanadi. Tormoz tepkisining erkin yurishi
(30...60 mm), tormoz krani yuqori richagining (1...2 mm) erkin yurishga mos
keladi. Tormoz tepkisi bosilganda, ya’ni tormoz kamerasi va ressiverda
bosim tenglashganda, uning orqa tomoni kabina poliga 10...30 mm etmasligi
kerak. Agar shu shart bajarilmasa, tepkiga biriktirilgan vilka yordamida bu
masofa sozlanadi.
1.
Tormoz kameralari shtoki yo‘lini tekshirish va sozlash.
Shtok yo‘lining uzunligi chizg‘ich yordamida aniqlanadi; bu oraliq
oldingi g‘ildiraklarda 15...25 mm, orqa g‘ildiraklarda 20...30 mm bo‘lishi
kerak. Shtok yo‘li, uning uchiga o‘rnatilgan vilkani oldinga yoki ketinga
burash yo‘li bilan sozlanadi. Sozlash davrida chap va o‘ng g‘ildiraklardagi
tormoz kamerasi shtogining ishchi yo‘li bir xil bo‘lishi ta’minlanadi.
Tormoz kamerasi shtogining uzunligi hamda kolodka qoplamasi va
baraban orasidagi tirqish qo‘shimcha ravshda chervyakli sozlash mexanizmi
(7.9-rasm) yordamida me’yoriga keltiriladi.
Tormoz tizimi birikmalarini joriy ta’mirlash. Bunda tormoz tizimining
ishdan chiqqan birikmalari bo‘laklarga ajratiladi, eyilgan detallar yangisiga
almashtiriladi.
Mashinalarning tormoz tizimiga 2-TXK va JT vaqtida eyilgan tormoz
kolodkalarining qoplamalari R174 turidagi jihozlar yordamida yo‘nilib yoki
parchinmixlar parmalanib olib tashlanadi.
Yangi qoplamalar rangli metallardan tayyorlangan parchinmixlar yoki
VS-10T elimi yordamida qotiriladi. Elimlash ish hajmini uch barobar
kamaytiradi, rangli metallarni tejaydi, qoplamalarning ishqalanish yuzasini
91
va ishlash muddatini oshiradi. Elimlashdan avval kolodkalar metal lgacha
tozalanadi, atseton yordamida moysizlantiriladi va 10 min. davomida
quritiladi. Elim yuzaga 0,1
0,15mm qalinlikda bir qatlam surtiladi va
10
15 min. ushlab turiladi (elim qatlamining qalinligi 0,5mm dan yuqori
bo‘lsa, birikma mustahkamligi pasayadi), keyin ikkinchi qatlam suriladi va
qaytadan quritiladi. qoplama kolodka bilan birlashtirilib maxsus moslamaga
o‘rnatiladi hamda 0,2
0,4MPa bosim bilan siqiladi va 175
185
S haroratda
1,5
2 soat quritiladi.
Bundan so‘ng 50
60 min. davomida pechka harorati 100
S ga
tushguncha hamda 2
3 soat havoda sovutiladi. Bunday sovutishda
elimlangan birikmada qoldiq kuchlanish kamayadi.
Elimlashning boshqa usuli ham mavjud bo‘lib, unda paxta qog‘ozli lenta
maxsus moslamalar yordamida VS-10T elimi bilan shimdiriladi va quritiladi.
Elimlash vaqtida kerakli o‘lchamdagi lenta qirqib olinadi, kolodka va
qoplama orasiga qo‘yiladi va uni 0,2
0,3MPa bosim bilan siqiladi, 180
5
S
haroratda 1,5 soat ushlab turiladi. Elimlash sifati 7,5
8MPa bosim ostida
press yordamida siljishga tekshiriladi.
Kolodkalarning ishchi yuzalari radiusi tormoz barabani o‘lchamiga mos
kelishi zarur. Buni amalga oshirish uchun tormoz kolodkalari R114 yoki
R117 turidagi jihozlarda yo‘nib tashlanadi. Xuddi shu jihozlarda tormoz
barabanlarini ta’mirlash o‘lchamlarigacha yo‘nish mumkin. Kolodkalarni
tormoz barabanlariga o‘rnatishda ishchi yuzalar bir-biriga to‘liq birlashishini
ta’minlash zarur.
Yurish qismidagi asosiy nosozliklar, asosan, mashinaning eng yuqori yuk
ko‘taruvchanligidan ortiqcha yuklanish bilan ishlatilganda, shuningdek, shakl
berilmagan yo‘llarning og‘ir sharoitlarida ishlatilganda yuzaga keladi. Rama
qoldiq deformatsiya olib egiladi, unda yoriqlar paydo bo‘ladi, parchin-mixli
birikmalar bo‘shashadi, motor va transmissiya agregatlarining o‘zaro to‘g‘ri
joylashuvi buziladi.
| 