148
Taqlid qiluvchi (imitator)lar
faqat sotish uchun ehtiyot qismlarni ishlab
chiqaruvchi ko‘p guruhli, etarli raqobatchi imitator-korxonalardir. Bunday
korxonalarda ko‘pincha kam nomli detallar nomenklaturasi ishlab chiqari-
ladi, ularning sifati va standartlarga mosligi kafolatlanmaydi hamda narxi
asliyatga nisbatan past bo‘ladi.
Chet davlatlarda mashina ishlab chiqaruvchilar orasida,
shunday qoida
borki «kim ishlab chiqarsa, o‘sha xizmat ko‘rsatadi». SHu sababli
mashinalarga kerakli ehtiyot qismlar bilan ta’minlashni asosan mashina
ishlab chiqaruvchi firma (zavod)lar o‘z zimmasiga oladilar. Moddiy-texnik
ta’minot tizimi, esa asosan uch bosqichli omborlar majmuasidan iborat:
markaziy, regional(hududiy) va dilerlik omborlari. Firmaning mashinalari
geografik hududlar bo‘yicha keng tarqalgan sharoitlarda, to‘rt
bosqichli
omborlar tizimdan foydalanilad: bunda markaziy ombordan keyingi
bosqichda mintaqaviy(zona) omborlar bo‘lib, ular regional omborlar guruhiga
xizmat ko‘rsatadi.
Markaziy ombor- moddiy-texnik ta’minot tizimining asosiy takibiy
qismidir. Bu omborda firmaning o‘z va chet davlatlarda ekspluatatsiya
qilinayotgan mashinalar parkiga kerakli ehtiyot qismlarning 80%ga yaqin
nomenklaturasi (ya’ni 50-70 ming nomdagi detallar) saqlanadi. Saqlanadigan
ehtiyot qismlar nomenklaturasi, ularning hajmi va olib kelish davriyliklari
reja asosida olib boriladi. Reja ehtiyot qismlarning
oldingi yilgi sarfiga va
mashinalar parki tarkibiga asoslanib tuziladi. Bu omborga ehtiyot
qismlarning asl nusxalari mashina ishlab chiqaruchi va pudratchi hamda
firma tarkibidagi agregat va detallarni ta’mirlovchi zavodlardan etkaziladi.
Har bir detal nomi bo‘yicha muqobil zahira hajmi yillik talabning 30…35%
darajasida saqlab turiladi.
Markaziy omborning bir nechta bo‘limlari bo‘lib, ular mintaqa (region)lar
bo‘yicha mashina parkini hisobga olish, buyurtmalarni ro‘yxatlash,
sotilayotgan, zahiradagi va keltirilayotgan detallarni nazoratlash, mehnat
sarfini hisobga olish, buxgalteriya hisobi kabi ishlarni bajaradilar.
149
Mintaqaviy (zona)omborlar- markaziy omborning bo‘limlari hisoblanadi.
Ularning vazifalari o‘z mintaqalaridagi mashina parkini ehtiyot qismlar bilan
ta’minlashdir. Bu omborlarning hajmi ular tomonidan xizmat ko‘rsatiladigan
regionlar soniga bog‘liq. Mintaqaviy omborlarga ehtiyot qismlar, asosan,
markaziy ombordan keltiriladi.
Ayrim vaqtlarda, esa mustaqil ravishda bu
omborlarga ehtiyot qismlarning asl nusxalari mashina ishlab chiqaruchi va
pudratchi hamda firma tarkibidagi agregat va detallarni ta’mirlovchi
zavodlardan to‘g‘ridan
to‘g‘ri olib kelinadi. Ularda saqlanayotgan detallar
nomenklaturasi 20 minga yaqin nomdan iborat bo‘lib, o‘rtacha zahira hajmi
1,5…2 oyga etarli darajada ushlanadi. Maksimal va minimal zahira hajmi
ko‘p yillik tajribalarga asoslanib,
etarli darajasida ushlanadi, ya’ni o‘rtacha
maksimal zahira 2,5…3 oylik, minimali esa 1…1,5 oylik talab darajasidan
oshmaydi.
Regional omborlar -mintaqaviy omborlarning bo‘limlari hisoblanadi. Bu
omborlar mashina parklari jamlangan tumanlarda joylashtiriladi va ularning
vazifasi ushbu mashina parkini kerakli ehtiyot qismlar bilan ta’minlashdir.
Agarda firma mashinalari yillik eksporti 2 mingdan oshsa, regional omborlar
boshqa davlatlar xududida ham tashkil etiladi. Ehtiyot qismlar bozoridagi
qattiq raqobat talablari mashina firmalarini tezkor ishlashga va yangi
boshqarish usullarini qo‘llashga jalb etadi. Shu sababli bu omborlarning
hajmi ular tomonidan xizmat ko‘rsatiladigan tumanlar soniga bog‘liq.
Ularda umumiy ehtiyot qismlar nomenklaturasining 60%ga yaqini (10…15
ming nomdagi detallar) va har bir nom bo‘yicha 2,5…3 oylik zahirasi
saqlanadi. Regional omborlarga ehtiyot
qismlar asosan mintaqaviy (yoki
markaziy) omborlardan keltiriladi. Ayrim vaqtlarda, mustaqil ravishda, bu
omborlarga ehtiyot qismlarning asl nusxalari mashina ishlab chiqaruchi va
pudratchi hamda firma tarkibidagi agregat va detallarni ta’mirlovchi
zavodlardan to‘g‘ridan
to‘g‘ri olib kelinadi. Regional omborlar yuqori
boqichdagi omborlar bilan reja asosida birgalikda ishlaydilar.
