Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
294
16. Turli turkumdagi so‘zlarga qo‘shilib, qo‘shma fe’l hosil qiladi Kelib
turg‘an sovchiga quda bo‘libqolsam ham, ehtimol,dedi [Baxtsiz kuyov]
Ichkari ravona bo‘ldi. [T.Murod Momo yer qo‘shig‘i]
Odamlar davra bo‘ldi. [T.Murod Momo yer qo‘shig‘i]
Manzura direktorning yana aralashuvi va Vasiliy Ivanovichning yordami
bilangina uni ko‘ndirishga muvaffaq bo‘ldi. [A.Muxtor Daryolar tutashgan joyda]
Charosni ko‘rdi-yu,xuddi qiznikiga o‘xshash yirik, qop-qora ko‘zlarida
qo‘rquv paydo bo‘ldi. [ Oybek Oltin vodiydan shabadalar]
Hammasi tamom bo‘ldi, deb o‘yladi Yodgor.[Oltin vodiydan shabadalar]
Men o‘risning idora ishlarini ko‘rib, o‘z idoramizning xuddi bir o‘yinchoq
bo‘lg‘anligini iqror etishga majbur bo‘ldim. [A.Qodiriy O‘tkan kunlar]
Bo‘lmoq fe’linig semantikasi juda boy.Birgina bo‘lmoq so‘zining ham
etakchi, ham ko‘makchi fe’l bo‘lib kelishi, ot, olmosh va otlashgan so‘zlarga
qo‘shilib,qo‘shma fe’l hosil qilishi va shunga o‘xshash jihatlarini ham ko‘rib
chiqdik. Bundan ko‘rinib turibdiki, bo‘lmoq fe’li o‘zbek adabiy tilida salmoqli o‘rin
egallaydi.Qo‘shma fe’llarning ko‘pgina qismi qil, et, ayla yoki bo‘l fe’llari boshqa
so‘zlar bilan birikuvidan hosil bo‘ladi. Lekin shuni aytish kerakki, fe’l bo‘lmagan
so‘zning qil, et, bo‘l so‘zlari bilan birikishidan hosil bo‘lgan har qanday birikma ham
qo‘shma fe’l bo‘lavermaydi.Qil,et,bo‘l so‘zlari bog‘lama vazifasida ham keng
qo‘llaniladi.Ular bunday vaziyatda qo‘llanganda qo‘shma fe’l hosil bo‘lmaydi.
Qiyoslash: usta edi- usta bo‘ladi.Bunda usta bo‘ladi birikuvi qo‘shma fe’l
emas.Chunki usta vabo‘l so‘arining birikuvidan qo‘shma fe’l hosil bo‘layotgani
yo‘q. Tasdiq qildi,ado bo‘ldi birikuvlari esa qo‘shma fe’l hisoblanadi. Buni qil va
bo‘l so‘zlarini -la, -lan affikslari bilan almashtirish mumkinligi ham ko‘rsatib
turibdi.Bunday holatda qil, et, bo‘l so‘zlarining fe’l yasash yoki bog‘lama vazifasida
qo‘llanishini farqlash kerak bo‘ladi.