Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
310
ФРАНЦУЗ ТИЛИДА “ЁШ” МЕЗУРАТИВ ЛЕКСИК ВА
ФРАЗЕОЛОГИК БИРЛИКЛАРИНИНГ ИФОДАЛАНИШИ
Ахророва Рузихон Усмоновна
ф. ф. ф. д., PhD, Фарғона давлат университети
Анотация: Мазкур мақолада француз тилида ёш мезуратив лексик ва
фразеологик бирликлари миллий-маданий хусусиятлари ва ёш сўзига тегишли
бўлган иборалар шунингдек болалик даври, ўрта ёш ва кексалик даврларини
билдирадиган бир қанча мезуратив иборалар француз тилида мисоллар
ёрдамида қисқача ёритилган.
Француз ва ўзбек тилларида
ёш мезуратив лексик ва фразеологик
бирликлари миллий-маданий хусусиятларини аниқланди ва уларнинг ўхшаш
ҳамда фарқли жиҳатларини тадқиқ этилди.
Ёш сўзига тегишли бўлган
иборалар ўз навбатида ёшлик, яъни болалик даври, ўрта ёш ва кексалик
даврларини билдирадиган бир қанча мезуратив иборалар кузатилди.
Француз тилида
âge сўзи ўзбек тилида
ёш, давр маъноларини англатиб,
иборалар билан келиши ҳам кузатилади ва бу иборалар маъно жиҳатидан ўзбек
тилида лексик ҳамда фразеологик бирликларда қўлланилиши кўриб чиқилади.
Француз тилида қўлланиладиган
à l’âge du biberon [1] ўзбек
тилида
чақалоқлик даври, гўдаклик чоғлари;
mois de nourrice (petite enfance) –
боланинг эмадиган даври;
(être) à la bavette мезуратив ФБ бешикда ётган
чоғларни билдиради;
en bas âge - уч-тўрт ёш оралиғида болаликни англатувчи
иборалардан бири ҳисобланади.
М.:
Melchior faisait un enfant à sa femme chaque année, sans s’inquiéter de
ce qui en arriverait plus tard. Deux étaient morts en bas age. (R. Rolland,
“L’Aube”).
L’âge bête (la partie de l’enfance ou de l’adolescence qu’il plaît aux adultes
de nommer ainsi) - асли таржимада
bête анқов, аҳмоқ, тентак сўзларига тўғри
келади, лекин
l’âge bête ФБда таржима бир оз ўзгариб, боланинг шўх даври,
ўйноқи даврига тўғри келиб, боланинг болаликдан балоғат ёшига ўтиш
даврини англатади;
l’âge de raison (sept ans; l’âge auquel on considère que l’enfant a l’essentiel
de la raison) - бу ФБ айнан етти ёшга тўлган болага нисбатан ишлатилиши
ҳақиқатки, чунки
raison - ақл, фаҳм, идрок, зеҳн маъноларини англатиб,
l’âge
de raison ФБи ўзбек тилида эсни таниган, ақлли тўлган, тушунадиган вақтдаги
даврга тўғри келади ва буни мисолларда кўрамиз. М.:.
.. mon grand frère l’abbé
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
311
dit qu’avant toute chose on devait m’envoyer à la confesse, puisque j’avais l’âge de
raison. (A. Daudet, “Le Petit Chose”).
L’âge d’un téton (quinze ans) – яъни ўзбек тилида балоғат ёшига етган
даврни билдиради.
Шунингдек, ёшлик даврини эслатувчи
француз тилидаги мезуратив
иборалардан:
à la fleur de l’âge (au moment le plus beau de la vie) – энг гуллаган
ёшлик чоғи, ҳаётнинг гўзал онларини билдириб, айнан бир маъно ва
таржимани беради;
jeune bois (jeunesse), jeune loup (homme jeune et ambitieux), deuxième âge
(jeunesse), de la dernière couvée (jeune, inexpérimenté) – бу каби иборалар
инсоннинг энг кучга тўлган ёши, жўшқин даврини англатади.
Шоирлар тилида ёшлик чоғини француз тилида шундай атайди
- le matin
de la vie (poét. jeunesse) – асл таржимаси ҳаётнинг эрта тонги, яъни французлар
ҳаётнинг гўзаллигини исботлаш мақсадида ёшлик чоғини эрта тонгга
қиёслайди, чунки тонгда ҳавонинг тозалиги, беғуборлик, ўзгача гўзалликни
ҳис қилиш мумкин;
dans la force de l’âge (au moment ou un homme est le plus fort (maturité) –
бу ибора аёл кишининг оналик даврида энг кучли, шижоатли даври бўлишини
англатади;
être poivre et sel (être jeune et vieux, ni jeune ni vieux) – таржимаси
мош-гуруч, мошкичири иборасига тўғри келиб, ёш ҳам эмас, қари ҳам эмас,
яъни ўрта ёшдаги инсонга нисбатан ишлатилади.
Шу
билан бирга болаликни, ёшликни билдирувчи мезуратив
иборалардан
- premier âge (l’enfance) – болалик,
jeune temps (temps ou l’on est
jeune et actif, bel âge) – ёшликнинг гўзал онлари;
la première saison de la vie
(jeunesse) – ҳаётнинг биринчи фасли;
être dans la verte saison (jeune) – яшил
фаслда бўлмоқ дегани, яъни ёшликни баҳор фаслига ўхшатади, баҳордаги
гўзалликни тимсол қилади, бутун табиатни ям-яшилга ўранганини эслатиб,
инсоннинг ёшлик даврини билдиради.
Ёшлик даврини англатувчи яна бир иборалардан -
beaux jours de la vie
ФБининг сўзма-сўзи ҳаётнинг гўзал кунлари деб таржима қилинади, лекин бу
ФБ
ёшлик чоғлари [4, Ё-53],
беғубор болаликни билдиради; ҳудди шундан
ФБлардан
la belle saison de la vie (jeunesse) - яъни ҳаётнинг гўзал фасли,
гуллаган пайти,
камолга етган,
вояга етган даврни англатиб келади.
Инсоннинг ёши улғайиб, балоғат ёшидан ўтгандан
кейинги давр
ҳақидаги иборалардан
l’âge mûr - сўзма-сўз таржимаси пишган ёш, яъни бу ФБ
оналик даврини англатиб келади, чунки оналик даври ўзига хос бир давр
бўлиб, унда аёл энг латофат топган даври, ўз меҳрини фарзандига бериш билан
бирга янада гўзаллашган чоғларини, кучли, ақлли, серғайрат бўлган даврини
англатгани сабабли шу ФБ қўлланилади.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
312
Французларда қирқ ёшдан ўтган аёлларга нисбатан
âge canonique
ибораси ишлатилади, бу муқаддас ёшдаги аёл дегани, яъни бу ёшда ҳам аёл
киши ўзига
хос иффатда, шарм-ҳаё билан ўзига жалб қиладиган, дадил,
серғайрат, серхаракат, ўзига ва ўзининг ишига эътибор билан қарайдиган
даври ҳисобланади.
М.:
J’étais arrivé depuis une demi-heure, et je faisais ma cour à une
ambassadrice d’ âge canonique... (C. Farrère, “L’Homme qui assassina”).
Entre deux âges (entre la maturité et la vieillesse, ni jeune, ni vieu) - ёш ҳам
эмас, қари ҳам эмас, яъни оналик ва кексалик орасидаги давр, бу иборани
мисолда кўришимиз мумкин:
Surtout il était troublé par une belle personne, entre deux ages, qui avait de
longs cheveux blonds ardents, des yeux d’une longueur exagérée... (R. Rolland,
“L’Aube”). Мисолдан кўриниб турибдики, бу ерда аёлнинг ҳусни-жамоли
гўзаллигидан унинг ёши ўтганини билиб бўлмас, ёшга ўхшайди, лекин
иккинчи томондан ёши ўтганини билиш мумкинлиги сабабли
entre deux âges
ибораси ишлатилиб, икки ёш ораси, яъни ёш ҳам эмас, қари ҳам
эмас деб
қўлланилган.
