Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
321 
областного университета. Серия «Русская филология». – М., 2014. № 4. – С. 
61-65.
2. Жукевич В. А. Общая топонимика. – Минск: Высшая школа, 1980. – 
280 с.
3. Мурзаев Э. М. Тюркские географические названия. – М.: Восточная 
литература, 1996. – 252 с.
4. Суперанская А. В. Что такое топонимика? – М.: Наука, 1985. – 111 с.
“FE’L MASDARI+ GEREFTAN” MODELLI FE’L SHAKLLARI 
BORASIDAGI NAZARIY QARASHLAR 
 
Turdaliyev Olimjon Fayzullajon o‘g‘li 
magistrant 
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti 
 
Annotatsiya: Ushbu maqola fors tilida uchraydigan “fe’l masdari+ gereftan” 
modelli fe’l shakllari borasidagi nazariy masalalarga bag‘ishlangan. Forsiy 
jumlalar Sa’diy Sheroziyning “Guliston” asaridan olingan.
Аннотация: Данная статья посвящена теоретическим вопросам 
глаголных форм в модели «масдар + герефтан», встречающихся в персидском 
языке. Персидские предложения взяты из произведения Саади Шерази 
«Гулистан» 
Annotation: This article deals with the theoretical issues of the verb masdar 
+gereftan model verb forms in Persian. Persian sentences are taken from Saadi 
Sherozi’s Gulistan.
Fors tilidagi qo‘shma fe’llar nafaqat Eron, balki jahon tilshunoslari orasida 
ham birmuncha bahsli bo‘lgan masaladir. Xususan eronlik dasturnavislardan P. N 
Xonlari, Ahmadiy-Giviy, Esmat Huvayniy, Parviz Albo‘rzi, Asg‘ar Shahboziy, 
Majid Dodfar, Hamedrezo Salmoniy, Masume Najafiy, Muhammmad Dabir 
Muqaddam, Doktor Ne’matulloh Alipur, Mahmud Javod Mashkur, Ali Asg‘ar 
Faqihiy, Mahdiy Muiyniyon, Mahdiy Mashkuhiddin, G‘ulomrezo Arjang va 
boshqalarning ishlarida qo‘shma fe’llar borasida nazariy qarashlarni ko‘rish 
mumkin. Lekin mazkur mualliflarning ishlarida ham fe’llarni tahlilga tortishdagi 
aniq bir asosning yo‘qligi, qo‘shma fe’llarni turli jihatlariga ko‘ra o‘rganish ta’riflar 
va tasniflarning xilma-xil bo‘lishiga olib kelgan. Biz ushbu maqolada “Guliston” 
asari misolida “fe’l masdari+ gereftan” modelli qo‘shma fe’llar borasidagi nazariy 
masalalarga to‘xtalamiz. Fe’llarning mazkur qolipiga oid nazariy ma’lumotlar va 

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
322 
namunalar ko‘pgina eronshunos olimlarning ishlarida uchraydi. Xususan, A. 
Quronbekov “fe’l masdari+ gereftan” modelli qo‘shma fe’llar sifatida bāridan 
gereftan- yog‘a boshlamoq; vazidan gereftan- esa boshlamoq fe’llarini ko‘rsatadi 
[1, b. 92].
A. S Peysikov “Shohnoma”dan asosiy fe’lga qo‘shilib, harakatning 
boshlanishini ifodalaydigan gereftan (olmoq - نتفرگ) fe’li bilan keladigan bāridan 
gereftan-yog‘a boshlamoq, ruidan gereftan-o‘sa boshlamoq, šekāftan gereftan- 
ochila boshlamoq, tapidan gereftan- urishni boshlamoq (yurak haqida), deraxšidan 
gereftan – yaltiray boshlamoq kabi qo‘shma fe’llarni misol tariqasida keltiradi, 
shuningdek, fe’l yasalishining bu turi so‘z yasalishining yangi formasi emasligi, 
bunday fe’llar fors-dariy tilining ilk va so‘nggi davrlariga oid matnlarda ham 
uchrashligini qayd etadi [2, b. 113].
Xususan, klassik fors tili davriga oid bo‘lgan “Guliston” asarida ham fe’l 
masdari+gereftan modelli fe’llarni uchratish mumkin.
 Fors tilining izohli lug‘atlarida gereftan [نتفرگ] fe’lining “olmoq, tutmoq” 
ma’nolari beriladi. “Fe’l masdari +gereftan” modelli fe’llarda esa u o‘zining 
dastlabki leksik ma’nosini tamoman yo‘qotib, “asosiy fe’ldan anglashilgan 
harakatning boshlanishi” grammatik ma’nosini ifodalashga o‘tadi.
“Guliston”da gereftan sodda fe’lining sodda, prefiksli, qo‘shma fe’lning 
hattoki fe’liy frazeologik birikmaning yordamchi komponenti sifatida kelganligi 
kuzatiladi. Quyidagi jumlada sodda fe’lning yordamchi qismi sifatida kelgan va 
asliyatdagi “asosiy fe’ldan anglashilgan harakatning boshlanishi” grammatik 
ma’nosi tarjimada aks etmagan. Faqatgina asosiy fe’lning o‘zbekcha funksional 
muqobili berilgan.:
ا قیفر
رب مهب و دینشب نخس نی
ﺁ
شجنر یاه نخس و دیشک مهرد نم تیاکه زا یور و دم
ﺁ
زیم

Download 3,62 Mb.