• Kalit so‘zlar
  • Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev




    Download 3,62 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet72/219
    Sana19.01.2024
    Hajmi3,62 Mb.
    #140785
    1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   219
     
    Литература 
    1. Гендерная лингвистика: коллективная монография / отв. ред. З. К. 
    Темиргазина. - Павлодар, 2013. - 375 с.
    2. Горошко Е. И. Гендерная проблематика в языкознании // Введение в 
    гендерные исследования: учеб. пособие. – СПб: Алетейя, 20001. С. 508-542.
    3. Зиновьева Е. С. Изучение дискурса в рамках медиалингвистики // 
    Верхневолжский филологический вестник. ‒ Ярославль: ЯГПУ, 2016. ‒ № 3. ‒ 
    С. 73‒80.
    4. Кирилина А. В. Лингвистические гендерные исследования как 
    проявление смены эпистемы в гуманитарном знании / А. В. Кирилина // 
    Вестник Военного университета. ‒ № 4 (24). – 2010. – С. 110‒114.
    5. Kotthoff Н. Die Geschlechter in der Gesprachsforschung. Hierarchien, 
    Teorien, Ideologien / H. Kotthoff // Der Deutschunterricht. ‒ 1996. ‒ № 1. ‒ S. 9‒
    15.
    6. Маслова В. А. Лингвокультурология. – М.: Академия, 2010. – 208 с.
     
    O‘ZBEK LEKSIKASIDA KO‘P MA’NOLI VA SHAKLDOSH SO‘ZLAR 
    DIFFERENSIYASI 
    Soyibjonova Mo‘tabaroy Ozodbek qizi 
    talaba 
    Andijon davlat universiteti
    Annotatsiya: Mazkur maqola talaba, abituriеnt, o‘quvchi va o‘zbek tilini 
    mustaqil o‘rganuvchilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, o‘zbek leksikasi vujudidagi 
    shakldosh va ko‘p ma’noli so‘zlarni farqlashga bag‘ishlanadi.
    Kalit so‘zlar: leksika, polisemiya, denotativ ma’no, konnotativ ma’no, 
    omonim, differensiya 
    Tilimizdagi so‘zlarning juda ko‘p qismi ko‘p ma’nolidir. Kishilar o‘zining 
    kundalik hayotida yangi paydo bo‘lgan tushunchalarni ong ostidagi zahira 
    tushunchalarga bog‘lab yodda saqlaydi va undan foydalanadi. Til leksikasida sanoqli 
    til birliklarining turli xil kombinatsiyalaridan cheksiz tushuncha va yangi fikrlarni 
    ifodalashga harakat qilinadi va natijada kombinatsiyaga kirishgan so‘zlar 
    konnotativ(ko‘chma ma’noli), o‘z qobig‘ida qolganlari esa denotativ(o‘z 
    ma’nosidagi) so‘zlar hisoblanadi. Denotativ va konnotativ ma’noli so‘zlar 
    birikishidan so‘zlar polisemiyasi hosil bo‘ladi. Polisemiya (grekcha poli-ko‘p, 


    Tilshunoslikdagi zamonaviy yo

    nalishlar: muammo va yechimlar
    136 
    semia-ma’no) ko‘p ma’noli so‘zlardir. Ko‘p ma’noli so‘zlar ikki va undan ortiq 
    so‘zlarda shakl bir, ma’no esa o‘zaro bog‘liq bo‘lgan statusdir. Masalan, insonning 
    ko‘zi va daraxtning ko‘zi so‘z birikmalarida ko‘z shakli ma’no bog‘liqligi; qushning 
    qanoti va samolyotning qanoti birikmalarida qanot vazifasi(muvozanat saqlash) 
    ma’nosi bog‘liqligi; og‘ir yuk va og‘ir xayol birikmalarida belgi o‘xshashligi ma’no 
    bog‘liqligi mavjud. Kontekstda polisemiyalardan keng foydalanish badiiy tasvir va 
    ta’sirni kuchayishida, yozuvchi salohiyatini qanchalar yuksakligini aniqlashdagi 
    o‘rni aytarli darajada salmoqli.
    Omonim yunoncha omo- bir, onema- nom so‘zlaridan olingan bo‘lib, aytilishi 
    va yozilishi bir xil, atash ma’nosi turli bo‘lgan so‘zlardir, ya’ni shakldosh so‘zlar. 
    Shakldosh so‘zlar bu- bir shakldagi turli ma’noli so‘zlar. Misol uchun ot- 
    (harakat)fe’l, ot(hayvon)ism, ot-(so‘z turkumi)ism.
    Shakldosh so‘zlar bir qarashda ko‘p ma’noli so‘zlarga o‘xshab ketadi. Bu 
    ikkisi o‘rtasidagi asosiy differensiya(farq)- ma’no bog‘liqlik tarafi. Ko‘p ma’noli 
    so‘zlarda ma’no bog‘liqligi bor: odam qulog‘i- qozon qulog‘i(ikkov birikmadagi 
    quloq so‘zi uchun shakliy o‘xshashlik umumiy), omonimlarda esa aksincha bir necha 
    so‘zlar shakli o‘xshash bo‘lsa ham, ma’no o‘zaro mutanosib emas: uch(raqam)-
    uch(harakat)-uch(ma’lum predmetning old, uch qismi). Bu ikki lisoniy birlikning 
    yana bir farqi, o‘z xarakterini bir yoki bir necha so‘z turkumi doirasida ko‘rsata olishi 
    sanaladi. Ma’no tarafdan farqlay olmagan shaxsga, bu ikkinchi usul qo‘l kelishi 
    tabiiy. Tadqiqotlar natijasiga ko‘ra ko‘p ma’noli so‘zlar faqat bir so‘z turkumi 
    doirasida, omonim so‘zlar esa bir va bir necha so‘z turkumi doirasida uchraydi. 
    Quyida na‘munalar bilan tanishasiz: 

    Itning dumi(ot)- samolyotning dumi(ot) 

    Shirin so‘z(sifat)-shirin ovqat(sifat) 

    Nonni ko‘tarib chiqdi(fe’l)- muammoni ko‘tarib chiqdi(fe’l) 

    Davlat(ot)mamlakat- davlat(ot) mol-dunyo 

    Yoz(ot)fasl- yoz(fe’l)daftarga yozmoq- yoz(fe’l)dasturxon yozmoq va 
    h. k 

    Download 3,62 Mb.
    1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   219




    Download 3,62 Mb.
    Pdf ko'rish