|
Mavzu: Boshlangich sinf matematika darslarida geometrik materiallardan foydalanish metodikasi. Mundarija
|
bet | 3/7 | Sana | 23.06.2023 | Hajmi | 0.59 Mb. | | #75330 |
Bog'liq Musulmon matem 11 ustama buyruq Jo\'rayeva N. (2)Mavzuning ob'yekti: Umumta'lim maktab boshlangich sinf matematika darslari jarayoni.
mavzuning predmeti: Boshlangich sinflarda geometrik materialni oqitish.
Mavzuning ilmiy farazi: Matematika darslarida geometrik materiallarni organishda tadqiqot ishida tavsiya etilgan didaktik materiallidan foydalanilsa, o'quvchilar nazariy olgan bilimlarini amaliyot bilan boglab oladilar, tasavvuri kengayadi, mantiqiy fikrlashi rivojlanadi, oqitish samaradorligi oshadi.
I Bob. Boshlangich sinflarda geometrik materialni oqitishning nazariy asoslari.
1.1. Geometrik materialni oqitishning maqsad va vazifalari.
Geometrik material boshlangich sinf matematika dasturida katta orinni oladi. Kopchilik hollarda bu material arifmetik material bilan uzviy boglanadi. Shu bilan birga geometriya elementlarini organishga ilgariga qaraganda koproq mustaqillik beriladi va maqsadga yonaltiriladi.
Boshlangich sinflarda geometrik materialni orgatishning asosiy maqsadi geometrik figuralar (nuqta, burchak, to'gri va egri chiziq, ko'pburchak, aylana va doira) haqida, ularning elementlari haqida, figuralar va ularning elementlari orasidagi munosabatlari haqida, ularning ba'zi xossalari haqidagi tasavvurlarning tola sistemasini tarkib toptirishdan iborat.
Bunda oquvchilarda nuqta, to'gri chiziq, togri chiziq kesmasi, siniq chiziq kesmasi, siniq chiziq, burchak, ko'pburchak, doira kabi figuralar togrisidagi boshlangich tushunchalar va tasavvurlarni puxta shakllantiriladi.
Geometrik mazmunli masalalar va mashqlar tizimi hamda ular ustida ishlash metodikasi bolalarda fazoviy tasavvurlarni shakllantirish, taqqoslash, abstraktlash va umumlashtirish uquvlarini rivojlantirishga yordam berishi lozim.
Oqitishning asosiy vazifalaridan biri oquvchilarda geometrik figuralarni olchov va chizma asboblari yordamida va bu asboblarning yordamisiz olchash va yasashlarning amaliy malakalarini (kozda chamalash, qo'lda chizish va h.k.) tarkib toptirishdir. O'quvchilarning nutq va fikrlashlari shu asosda tarkib rivojlantiriladi.
Geometrik materialni organish vazifalarini nazarda tutib, materialni organayotganda turli korsatma qollanmalardan keng foydalaniladi. Bular jumlasiga geometrik figuralarning rangli karta yoki qalin qogozdan tayyorlangan sinf korgazmali modellari, figuralar, turli shakldagi jismlar, shuningdek geometrik figuralar tasvirlangan plakatlar, doskadagi chizmalar, diafilmlar kiradi. Bundan tashqari individual korsatma qollanmalar bolgan qogoz poloskalar, turli uzunlikdagi choplar, qogozdan qirqilgan figuralar va ularning bolaklari kabi tarqatiladigan material talab etiladi. Ayrim mavzularni organishda oquvchilar bilan birgalikda qolda korgazmali qollanmalar tayyorlash foydali, bular togri burchak modeli, ko'pburchaklar modellari (shu jumladan togri tortburchaklar va kvadratlar ham) va boshqa narsalardan iborat. Doskada chizmalarni bajarish uchun chizmachilik olchash asboblari majmui: chizgich, chizmachilik sirkuli, albatta, sinfda mavjud bolishi kerak. Shunday asboblar har bir oquvchida ham bolishi kerak.
Oquvchilarda geometrik tasavvurlarni tarkib toptirish, ularni chizish va albatta olchash malakalari bilan qurollantirish, ular tafakkurini rivojlantirish masalalariga geometriya elementlarini organishda qollanadigan oqitish metodlari javob beradi.
Geometriya propedevtik kursini oqitishning muhim metodlari bu kuzatish metodi, taqqoslash metodidan iboratdir; induktiv xulosa chiqarish bilan bir qatorda deduksiya elementlaridan ham foydalaniladi. Amaliy ishlar metodi geometrik materialni organishning samarali metodlaridan biridir. Amaliy ishlar oquvchilarning geometrik figuralarning mohiyatini ozlashtirishlarida ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bunda qogozdan, cho'plardan va simdan figuralarning modelini yasash, chizish, o'lchash va hakozolar hisoblanadi. Shuningdek ob'yektlarning turli-tuman bolishini ta'minlash lozim, bu bilan muhim bolmagan alomatlarni (rangi, o'lchami, tekislikda joylashishi va h.k.) almashtirib turib, bolalar muhim alomatlardan (predmetlarning shakli, figuralarning xossalari va boshqalarni) ajratishlariga va ozlashtirishlariga yordam beriladi. Geometrik tasavvurlar va tushunchalarning shakllanishi garchi mustaqil hamda maxsus yoldan borsa ham, lekin geometrik materialni darsda mumkin bolgan joyda geometrik va algebraik material bilan boglanishi kerak.
I-IV sinf oquvchilariga geometrik materialni ochib berayotib, fazoda predmetlarning shakli, o'lchami va ozaro joylashishini bolalar maktabgacha davrdan egallashlarini hisobga olish kerak. O'yin jarayonida va amaliy faoliyatlarida ular predmetlar bilan ish olib boradilar, ko'zlari bilan koradilar, qo'llari bilan ushlab ko'radilar, chizadilar, yasaydilar va peredmetlarning boshqa xossalari ichidan asta-sekin shaklini ajratadilar. Maktabgacha yoshdagi kopchilik bolalar 6-7 yoshlarida shar, kub, doira, kvadrat, uchburchak, togri tortburchak shaklidagi predmetlarni togri korsata oladi. Biroq bu tushunchalarni umumlashtirish darajasi hali yuqori bo'lmaydi. Kvadratni togri tortburchakka qarama-qarshi qo'yadilar, agar predmetlarning ozi ularga tanish bo'lmasa, uning tanish shaklini bila olmaydilar. Figuralarning burchaklari yoki tomonlarining bola odatlanganidek bo'lmasligi, figuralarning har vaqtdagidan boshqacha joylashishi va hatto olchamlari juda katta yoki juda kichik bolishi bolani dovdiratib qo'yadi. Shakllarning nomlarini bolalar kopincha predmetlarning nomlari bilan chalkashtiriladi yoki almashtiriladi (masalan uchburchakni burchak, "tom", "bayroqcha" va h.k.) deb ataydilar. Predmetlarning fazodagi vaziyatini xarakterlayotganda agar bolaning ozi "sanoq boshi" (bolaga nisbatan chapda-o'ngda, oldida orqasida, yuqorida-pastda, yaqinda-uzoqda va h.k.) bo'lsa, maktabgacha yoshdagi bolalar fazoviy munosabatlarni ancha erkin anglaydilar. Tekislikdagi yoki fazodagi predmetlarning boshqa predmetga yoki boshqa kishiga nisbatan vaziyatini bola ancha qiyinchilik bilan aniqlaydi. Maktabda oqitishda bolalarning mavjud tajribalariga tayanish ularning tasavvurlarini aniqlashtirishi va boyitishi zarur.
Hozirgi paytda maktablarda boshlangich sinflarda matematika oqitishning asosiy vazifalaridan biri oquvchilarni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalash hisoblanadi. Bunda ularda matematika boyicha bilimlar berish bilan birga ularga organilayotgan bilimlarni asosli va puxta bolishini taminlash, ularni qollay olish konikma va malakalarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa matematika darslarida fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish hamda ularni kelgusida olingan bilimlarni ongli hayotiy faoliyatda muvaffaqiyatli qollashlari uchun zarur konikma va malakalarni shakllantirish boshlanqich matematik talimning asosiy vazifalariga aylanishi lozim. Shu nuqtai nazardan oquv jearayonida matematik masalalar, jumladan hayotiy mazmunli, ularning toplagan tajribasiga asoslangan masalalarni yechish usullariga va ularni qollashga orgatish oziga xos xususiyatlarga ega, ularni talim mazmuni va organilayotgan tushunchalar mohiyatini ochib berishda foydalanish, ozaro aloqadorlikda va oquvchilar amaliy faoliyati tajribasi bilan qoshgan holda oqitish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Bu usullarni ishlab chiqish va amalda qollash oqitish sifat va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Boshlangich talimda matematika oqitishning asosiy maqsadlaridan biri ham oquvchilar intellektual tafakkurini shakllantirish asosida oquvchilar qobiliyat va qiziqishlarini rivojlantirish hisoblanadi.
Bunga sabab quyidagilar:
1. Boshlangich talimda matematika oqitish arifmetik amallar va tushunchalar mohiyatini ochish orqali, hayotiy mazmunli mashq va misollardan keng foydalanish va shu asosda mantiqiy biri-biriga boglangan tushunchalar, tariflar, qoidalar va xulosalarni keltirib chiqarish oquvchilar matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
2. Boshlangich talimda matematika organishda har bir amalning oziga xos xususiyatlarini ozida aks ettiruvchi matnli mashqlar va ularni oquvchilar hayotiy tajribasi bilan boglab taklif etish uzviylikka ega, bu esa oquvchilarning fanga qiziqishlarini oshirish bilan birga fikrlash qobiliyatlarini rivojlanishi uchun asos boladi. Shuningdek umumiy fikrlash usullari va konikmalarni rivojlantirishga tasir korsatadi.
3. Boshlangich talimda matematika oqitishda fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish arifmetika materiallari mazmuni, organilayotgan asosiy tushunchalar va ularga doir masalalarni yyechish korgazmali tasavvurlar bilan birga mantiqiy fikrlashni, asoslash va amaliy qollanishni talab etadi. Shularni hisobga olib ushbu kurs ishi boshlangich sinflar matematika darslarida bolish tushunchasini oqitish uslublari organishga va bu borada uslubiy tavsiyalar ishlab chiqishga bagishlangan.
|
| |