“Chizma geometriya va kompyuter grafikasi”
79
Tuzuvchi: Tojiddin Xayrullayevich Jo’rayev
hosil qilinadi. So’ngra bu AB va BC vatarlarni mos holda teng ikkiga bo’luvchi va
perpendikulyar bo’lgan 1,2 va 3,4 to’g’ri burchaklar o’tqaziladi. Bu to’g’ri chiziqlar
o’zaro
kesishib O nuqtani beradi, bu nuqta berilgan MN yoyning markazi bo’ladi.
Agar A,B,C nuqtalar o’rniga boshqa ixtiyoriy xoxlagan uchta nuqta olinganda ham
MN yoyning markazi O nuqtada bo’ladi.
5.6. Qiyalik va konuslik
Qiyalik. To’g’ri burchakli ABC uchburchakning (5.13-rasm) AC gipotenuzasi
bilan AB kateti orasida hosil bo’lgan tangens burchagi (tg) qiyalik deyiladi. Qiyalik,
ya'ni tg ko’pincha
i harfi bilan belgilanadi. U BC va AB katetlarning nisbatiga teng.
Qiyalik ikki sonning nisbati ko’rinishda
yoki foizlarda, ba'zan gradus, daqiqa
va soniyalarda ifodalanadi. GOST 2.307.68 ga binoan qiyalik "<" belgi bilan
qo’yiladi, o’tkir burchak qiyalik tomonga qaragan bo’lishi kerak.
1-misol. 1:4 nisbatli qiyalik yasalsin. 5.14-rasm,a da ko’rsatilgandek
O nuqta
o’ng va chap tomonga 4 birlik yoki 40 mm o’lchab qo’yib AC nuqtadalarni
aniqlaymiz. AC to’g’ri chiziqqa perperdikulyar chiqaramiz va unga 10 mm o’lchab
qo’yib B nuqtani aniqlaymiz. B nuqtani A va C nuqtalar bilan birlashtirsak AOB va
COB to’g’ri burchakli uchburchaklar hosil bo’ladi.
OA
OB
=
OC
OB
=
4
1
yoki 25% bo’ladi.
