ko‘rinishlari sanaladi:
- yangi g‘oyalar;
- tizim yoki faoliyat yo‘nalishini o‘zgatirishga qaratilgan aniq maqsadlar;
- noan’anaviy yondashuvlar;
- odatiy bo‘lmagan tashabbuslar;
- ilg‘or ish uslublari
Ta’lim tizimida yoki o‘quv faoliyatida innovastiyalarni qo‘llashda sarflangan
mablag‘ va kuchdan imkon qadar eng yuqori natijani olish maqsadi ko‘zlanadi.
A
sosi
y t
u
rl
ar
i
Faoliyat
yo’nalishiga ko’ra
ko’raйўналишига
Kiritilgan
o’zgarishlarning
tavsifiga ko’ra
O’zgarishlarning
ko’lamiga ko’ra
Kelib chiqish
manbaiga ko’ra
Pedagogik jarayonda qo’llaniladigan innovatsiyalar
Ta’lim tizimini boshqarishda
қўлланиладиган инновациялар
Radikal innovatsiyalar
Modifikatsiyalangan innovatsiyalar
Kombinatsiyalangan innovatsiyalar
Tarmoq (lokal)innovatsiyalar
Tizim innovatsiyalari
Modul innovatsiyalari
Jamoa tomonidan bevosita yaratilgan innovatsiyakar
O’zgartirilgan innovatsiyalar
10
Innovatsiyalarning har qanday yangilikdan farqi shundaki, u boshqarish va nazorat
qilishga imkon beradigan o‘zgaruvchan mexanizmga ega bo‘lishi zarur.
Barcha sohalarda bo‘lgani kabi ta’limda ham “novatsiya”, “innovatsiya” hamda
ularning mohiyatini ifodalovchi faoliyat to‘g‘risida so‘z yuritiladi.
Agar faoliyat qisqa muddatli, yaxlit tizim xususiyatiga ega bo‘lib, faqatgina
tizimdagi ayrim elementlarni o‘zgartirishga xizmat qilsa u novatsiya (yangilanish) deb
yuritiladi.
Bunga geografiya o’quv darslarida 10-sinfda o’tiladigan bashorat mavzusini
misol tariqasida olsa bo’ladi. Sababi bashoratning bir nechta turlari mavjud bo’lib: ular
qisqa muddatli, o’rta muddatli, uzoq muddatli va hokazolarga bo’linadi.
Bordi-yu, faoliyat ma’lum konseptual yondashuv asosida amalga oshirilib, uning
natijasi muayyan tizimning rivojlanishiga yoki uni tubdan o‘zgartirishga xizmat qilsa,
u innovatsiya (yangilik kiritish) deb ataladi. Bunda esa bevosita dala amaliyoti bilan
bog’liq. Chunki dala amaliyoti albatta kuzatish bilan birgalikda konseptual ya’ni
muyyan tizimning rivojlanishiga xizmat qiladigan konsepsiya yoki nazariyalar
yaratadi.
Ilmiy adabiyotlarda “novatsiya” (yangilanish, yangilik) hamda “innovatsiya”
(yangilik kiritish) tushunchalarining bir-biridan farqlanishiga alohida e’tibor qaratiladi.
Misol uchun, V.I. Zagvyazinskiyning e’tirof etishicha, “yangi”,
“yangilik” tushunchasi
nafaqat muayyan g‘oyani, balki hali amaliyotda foydalanilmagan yondashuv, metod
hamda texnologiyalarni ifodalaydi. Ammo bunda jarayon elementlari yaxlit yoki
alohida olingan elementlaran iborat bo‘lib, o‘zgarib turuvchi sharoit va vaziyatda ta’lim
va tarbiya vazifalarini samarali hal etish g‘oyalarini o‘zida aks ettiradi.
Darhaqiqat, yangilik – vosita sanalib, u aksariyat holatlarda yangi metod,
metodika, texnologiya va b. ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.
Mohiyatiga ko‘ra novatsiya va innovatsiya o‘rtasida muayyan farqlar mavjud.
Ular quyidagilardir (2-jadval):
|
