|
Moddiy nuqtaning harakatini xarakterlovchi kattaliklar
|
| bet | 4/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matniModdiy nuqtaning harakatini xarakterlovchi kattaliklar. Moddiy nuqta harakatini xarakterlovchi kattaliklardan biri uning harakat trayektoriyasidir. Moddiy nuqta harakatining trayektoriyasi deb, shu nuqtaning harakat davomida fazoda qoldirgan iziga aytiladi.Trayektoriyaning shakliga qarab, harakat to'g'ri chiziqli yoki egri chiziqli bo'lishi mumkin. 8-a rasmda moddiy nuqtaning harakat trayektoriyasi ko'rsatilgan.
Fizikada asosan, ikki xil kattalik qo’llaniladi. Ulardan biri o’zining son qiymati bilan aniqlanib, skalyar miqdorlar yoki skalyarlar deyiladi. Bunday kattaliklarga yuza, hajm, zichlik, massa, issiqlik miqdori, energiya miqdori va boshqalar kiradi.
Ikkinchi xil kattaliklarni to’la ifodalash uchun esa, ularning son qiymatlaridan tashqari, yo’nalishlari ham berilgan bo’lishi kerak. Bunday kattaliklar vektor kattaliklar yoki vektorlar deyiladi. Ko’chish, tezlanish, kuch, kuch momenti, vektor kattalilardir.
Trayektoriya va yo'l. Moddiy nuqta harakatini A nuqtadan bosh-lab kuzata boshladik, deylik. Ma'lum vaqtdan so'ng u Вnuqtaga kel-sin. Harakat trayektoriyasi AB qismining uzunligiga teng bo'lgan As skalar kattalikka yo'lning uzunligi deyiladi. Boshqacha aytganda, moddiy nuqta harakat trayektoriyasming uzunligiga yo'l deyiladi.
Ko'chish va yo'l. Moddiy nuqtaning dastlabki holatidan uning keyingi holatiga o'tkazilgan Ar = r - r0vektorga ko'chishdeyiladi.
Vektorlarning ifodalanishi:Chizmada tugash nuqtasi strelka qo’yish bilan ko’rsatilsa, yozuvda belgilangan harf ustida strelka qo’yiladi. Vektorning son qiymati uning moduli yoki uzunligi deyiladi.
Uzunliklaritengvayo’nalishlaribirxilbo’lganvektorlargao’zarotengvektorlardeyiladi. Uzunligibirbirlikkatengbo’lganvektorgabirlikvektordeyiladi.
Boshlang’ichnuqtasitekislikyokifazoningistalgannuqtasidayotishimumkinbo’lganvektorgaozod vektorlardeyiladi. Bizozodvektorlarbilanishko’ramiz, ya’nivektorlarnikeraklinuqtagako’chiramiz. Buularustidaamallarbajarilishiniosonlashtiradi. O’znavbatidafazoningvavaqtningbirjinsligi, ya’niularningbarchaqiymatlariningtengkuchliligibungato’laimkonberadi.
Algebraikyi’g’indidegandakattaliklarningsonqiymatlariniqo’shish, geometrikyig’indidegandaesa, sonqiymatlaridantasqariyo’nalishlarinihamhisobgaolibqo’shishnazardatutiladi.
a-Vektordan, b- vektorni ayirish, a-vektorga (-b) vektorni qo’shish kabi bajariladi:
c=a-b=a+(-b).
|
| |
