|
Mavzu: Kirish. Tabiatni o'rganishda fizikaning o'rni va uning boshqa fanlar taraqqiyotidagi ahamiyati. Reja
|
| bet | 7/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matni Gaziyev-MatAn, ArticlesininternationaldatabasesNotekis harakatda tezlik. Bu holda moddiy nuqta, bir xil vaqt oralig'ida turli xil yo'llarni bosib o'tadi va bunda oniy tezlikning nafaqat qiymati, balki yo'nalishi ham o'zgarib turadi. Bu holda, notekis harakatning o'rtacha tezligi tushunchasi kiritilishi mumkin. U quyidagicha aniqlanadi:
Avtomobil spidometri oniy tezlikning modulini (kattaligini) ko'rsatadi. Yo'l esa
\
ifoda yordamida aniqlanadi.
Tezliklarni qo'shish. Endi harakatlanayotgan poyezd ichida, harakat qilayotgan odamning vokzalga nisbatan tezligini topaylik.
Harakatsiz /Tsistema vokzalga berkitilgan va poyezd (unga berkitilgan 1C sistema ham) vokzaldagi kuzatuvchiga nisbatan иtezlik bilan uzoqlashtirmoqda. O'z navbatida yo'lovchi poyezd ichida, poye-zdga (K' sistemaga) nisbatan v' tezlik bilan harakatlanmoqda. Unda odamning vokzalga nisbatan tezligi v odamning poyezdga nisbatan tezligi д' va poyezdning vokzalga nizbatan tezligi и laming vektor yig'indisiga teng bo'ladi:
Dcmak, odamning harakatsiz sanoq sistemasiga (vokzal) nisbatan tezligi и, harakatdagi sanoq sistemasining (poyezd) harakat siz sanoq sistemasiga nisbatan tezligi и va odamning harakatdagi sanoq sistemasiga nisbatan tezligi v laming vektoryig'indisiga teng bo' lad i.
Yuqoridagi formula tezliklarni qo'shish qonunini ifodalaydi.
Tezlikning SI dagi birligi. Tezlikning SI dagi birligini topish uchun tezlik ta'rifiga asosan, moddiy nuqta bosib o'tgan yo'l (ma-sofa) va vaqtning SI dagi birliklaridan foydalanamiz:
Shunday qilib, SI da tezlik birligi sifatida 1 sekundda 1 metr yo'lni o'tadigan harakat tezligi qabul qilingan.
Tezlanish. Kundalik hayotimizda jismlar tezligining o'zgarishini ko'p kuzatamiz. Misol uchun, bekatdan bir paytda, bir xilyo'na-lishda harakatlana boshlagan avtobus va yengil avtomobilning ma'lum vaqtdan keyingi tezliklarini solishtiraylik. Tabiiyki, yengil avtomobil spidometrining ko'rsatkichi kattaroq bo'ladi. Demak, ikkita transport vositasi tezliklarining o'zgarishi turlicha, ularni solishtirish uchun esa tezlikning o'zgarish tezligini xarakterlovchi biror kattalikni kiritish zaruriyati tug'iladi. Bu kattalik tezlanishdir. Tezlikning vaqt birligida o'zgarishiga tezlanish deyiladi.
|
| |
