|
To’rt qadamli universal model
|
| bet | 11/14 | | Sana | 16.01.2024 | | Hajmi | 84,65 Kb. | | #138536 |
Bog'liq Ma’naviy- ma’rifiy ishlarni takomillashtirish masalalariTo’rt qadamli universal model.
Masalan, jahonda keng tarqalgan «to'rt qadamli» universal modeldan ham mafkura targ'ibotida foydalanish mumkin. Shu bois uning mohiyatini batafsil yoritishga harakat qilamiz:
1-qadam: Muammoning qo'yilishi. Ma'naviy-ma'rifiy ishlar jarayonida singdirilishi zarur bo'lgan g'oyalar belgilab olinadi. Bundan tashqari, «Nima uchun aynan bu g'oyalarni singdirishga ehtiyoj tug'ildi?», «Bu g'oyani singdirish ishlariga qaysi tuzilmalar jalb qilinishi kerak?», «Bu g'oyalarni singdirish jarayonida qaysi ijtimoiy guruhlar qamrab olinadi?» kabi savollarga javob topish lozim. To'plangan ma'lumotlar asosida singdirilishi zarur g'oyalarga jamiyatdagi ehtiyoj, jamoatchilikning fikri, ommaviy axborot vositalarida bu masalalarning qay darajada yoritilganligi va umuman, shu kungacha qilingan ishlar aniqlab olinadi.
2-qadam: Rejalashtirish va dasturlashtirish. Bu bosqich uzoq muddatga mo'ljallangan kommunikativ (muloqot) vazifalar strategiyasini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Mafkura targ'ibotida avvalo kishilarning milliy g'oyaga munosabatlari, uni qay darajada tushunishlari, ularning qadriyatlari o'rganib chiqiladi. Bundan tashqari, kishilarni milliy g'oya va mafkuraning muayyan yo'nalishi haqida doimiy xabardor qilib turuvchi axborot manbai yaratiladi. Singdirib borilayotgan g'oyalarga kishilarning munosabati o'rganilib, bu axborotlar chuqur tahlil qilinadi. Davlat idoralari va fuqarolar o'rtasidagi muloqotlar muntazam ravishda muvofiqlashtirib boriladi. Umuman bu bosqichda, dasturning maqsadi (harakatlar nima maqsadga xizmat qiladi), ta'sir ko'rsatish auditoriyasi (kimlarga asosiy e'tibor beriladi), kutilayotgan natijalar (har bir auditoriya bilan ishashdan ko'zlangan aniq maqsad nima) belgilab olinadi. Ma'naviy-ma'rifiy ishlar jarayonida auditorini segmentlash, ya'ni uni bir necha guruhlarga ajratib o'rganish, ularga ta'sir ko'rsatishning shu guruh uchun samarali bo'lgan usullarini ishlab chiqish zarur. Bu guruhlarga qadriyatlari va manfaatlari bir-biridan farq qiluvchi qamlamlarni, masalan, talabalarni, askarlarni, tadbirkorlarni, nafaqaxo'rlarni, ziyolilarni, erkaklarni, ayollarni, yoshlarni yoki keksalarni kiritish mumkin. Tabiiyki, ma'naviyatni milliy g'oyani singdirishda ziyolilarga yetkaziladigan axborotlar bilan tadbirkorlarning kayfiyatlariga ta'sir ko'rsatib bo'lmaydi. Shuning uchun vatanparvarlik tuyg'ularini singdirishda talabalarga ham, harbiy xizmatchilarga ham, ziyolilarga ham, dehqonlarga ham bir hil munosabatda bo'lish, bir xil usullardan foydalanish kutilgan samarani bermaydi. Сhunki turli ijtimoiy guruh vakillarining dunyoqarashi, manfaatlari va qadriyatlari bir-biridan farq qiladi. Mafkura targ'ibotida aynan mana shu qadriyatlarga, manfaatlarga mos g'oyalarni ilgari surish ko'proq samara berishi mumkin. Umuman olganda, ushbu bosqichda kishilarning ongida, ularning harakatlarida o'zgarishlar yasash uchun nimalar qilish kerakligi aniqlab oliishi zarur.
3-qadam: muloqotga kirishish. Ma'naviy-ma'rifiy ishlarni samarali tashkil etish uchun asosiy kommunikativ vazifalar rejalashtirilgan va aniq maqsadlar sari yo'naltirilgan bo'lishi lozim. Buning uchun birinchi navbatda, kommunikator (axborot beruvchi) va auditoriyaning qarashlari bir-biriga yaqinlashtirilishi lozim. Ushbu yo'nalishdagi ishlarda quyidagi omillarga e'tibor qaratish zarur: 1) auditoriya fikrini eng ko'p ifoda etayotgan ommaviy axborot vositalari turiga e'tibor qaratish; 2) auditoriya ishonchini eng ko'p qozongan ommaviy axborot vositasi turidan keng foydalanish; 3) biror muammo xususidagi kommunikator va auditoriyaning qarashlaridagi farqlarni kamroq ko'rsatish zarur (jumladan, mavjud muammolarni xolis yoritish va auditoriyaning ishonchini qozonish); 4) voqea-hodisalarni yoritishda auditoriyaning manfaatlaridan kelib chiqib yondoshish; 5) kommunikatorning pozitsiyasini ko'pchilikning pozitsiyasi sifatida talqin etish; 6) jamiyatdagi ijtimoiy guruhlarning manfaatlariga mos holda alohida yondoshish. Axborotni yetkazishning e'tiborli jihati shundaki, u yangiliklar ko'rinishida bo'lsa-da, faqat bir tomonlama maqtov shaklida emas, balki ko'pchilikni qiynayotgan muammolarning yechimi sifatida, barchaga tushunarli tilda bayon etilishi lozim. Shunday qilib, uchinchi bosqich o'z ichiga quyidagi elementlarni qamrab oladi: harakat strategiyasi, kommunikativ strategiya, dasturni amalga oshirish rejasi.
4-qadam: Yakuniy xulosalar yasash. Yakuniy xulosalar yasash ikki yo'nalishda: baholash mezonini ishlab chiqish va aks aloqalarni o'rganish shaklida amalga oshiriladi. Baholash mezonini ishlab chiqishda kishilarga singdirilgan g'oya ularga qay darajada ta'sir etganligini aniqlashning ob'ektiv mezonlari belgilansa, aks aloqalarni o'rganishda berilgan axborotlar soni, unga kishilar tomonidan qilingan reaktsiyalar, singdirilgan g'oya natijasida kishilar o'z harakatlarini qay daraja o'zgartirganliklari tahlil qilinadi, ularning mafkuraviy ta'sirga javob reaktsiyasi o'rganiladi. Ma'naviy-ma'rifiy ishlar samaradorligini ta'minlashda bu bosqich muhim ahamiyat kasb etadi. Сhunki kishilarning fikrlari, baholari, munosabatlaridagi o'zgarishlarni doimiy o'rganib borish g'oyaviy ta'sirning samaraligini «o'lchash» imkonini beradi. Bundan tashqari, insonlarni bezovta qiladigan muammolar haqida doimiy axborot to'planib, shunga mos ravishda targ'ibot yo'nalishini o'zgartirish yoki muayyan g'oyalarning tashviqotini faollashtirish bo'yicha tavsiyalar beriladi. Jamoatchilik fikridagi bu kabi o'zgarishlarni muntazam ravishda o'rganib borish mafkurani singdirish borasidagi kelgusi ishlar uchun zamin bo'lib xizmat qiladi.
Yuqorida ta'kidlanganidek, Ma'naviy-ma'rifiy ishlarni tashkil etshda yangi texnologiyalaridan foydalanish auditoriyani segmentlashni (turkumlarga ajratishni) taqozo etadi. Auditoriyani segmentlash quyidagi omillar asosida amalga oshiriladi:
- Geografik makonga ko'ra. Kishilarning yashash joyi, mintaqada joylashgan o'rni bir-biridan farq qilishi tufayli milliy istiqlol g'oyasini singdirishda ularning yashash joyiga e'tiborni qaratish lozim bo'ladi. Masalan, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari aholisining qarashlari, urf-odatlari Toshkent shahri yoki Qoraqalpog'iston Respublikasi aholisining qarashlari va urf-odatlaridan ancha farq qiladi;
- Demografik omilga ko'ra. Kishilarning yoshi, jinsi, oilaviy ahvoli bir-biridan farq qilgani bois ularning qarashlarida va qadriyatlarida ham muayyan tavofutlarni uchratish mumkin. Milliy istiqlol g'oyasi targ'ibotining samaradorligini oshirishda bu omillarni ham nazardan qochirib bo'lmaydi;
- Psixologik omilga ko'ra. Kishilarning ruhiy holati ancha o'zgaruvchan bo'lsa-da, bu omil mafkura targ'ibotida katta ahamiyat kasb etadi. Milliy istiqlol g'oyasini insonlar ongi va qalbiga singdirishda ularning ruhiy holati, jamiyatimizda kechayotgan islohotlarga munosabati, qo'llab-quvvatlash darajasiga, voqea-hodisalarga munosabati va kayfiyatlarini hisobga olish darkor;
- Ijtimoiy maqomiga ko'ra. Kishilarning jamiyatda tutgan ijtimoiy maqomi ularning axborotni qay darajada qabul qilishlariga, bu axborotga qanday munosabat bildirishlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi Obro'-e'tiboriga ko'ra. Targ'ibotda yangi texnologiyalarni qo'llashda fikr yetakchilaridan foydalanish axborot yetkazishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Shu bois kishilarga ta'sir ko'rsatishda ularning obro'-e'tiborli kishilarga bo'lgan ishonchidan mohirona foydalanish talab etiladi. Negaki, muayyan guruhning manfaatlarini ifoda etishda avvalo fikr yetakchisini aniqlash va u orqali axborot yetkazish targ'ibotning samaradorliligini oshirishga xizmat qilishi shubhasiz.
- A'zolikka ko'ra. Kishilar u yoki bu partiyaning, jamoat birlashmasining a'zosi ekanligi mafkura targ'ibotida qo'l keluvchi omil sanaladi. Odatda, bitta guruhga mansub kishilarning qarashlarida umumiylik, o'xshashlik bo'ladi. Bu esa mafkura targ'ibotini bir qadar yengillashtirishga xizmat qiladi.
- Qarorlar qabul qilishdagi ishtirokiga ko'ra. Kishilarning ijtimoiy-siyosiy hayotdagi ishtiroklari va faolliklari ularning axborotni qabul qilishlariga ta'sir ko'rsatgani bois bu omil milliy istiqol g'oyasi targ'ibotida hisobga olinishi lozim. Qarorlar qabul qilishda faol ishtirok etishni xohlovchilar yoki o'zini hech narsani hal qilmaydigan «kichkina odam» deb hisoblaydigan kishilar bitta axborotni qabul qilishda turli nuqtai nazar bilan yondoshadilar.
Ma'naviy-ma'rifiy ishlarni tashkil etishda auditoriyani segmentlash, kishilarni alohida guruhlarga bo'lib ta'sir ko'rsatish katta ahamiyat kasb etadi. Aksincha, bir vaqtning o'zida juda keng auditoriyani va ko'p ob'ektlarni qamrab olishga intilishning samarasi kam bo'ladi.
Ma'naviy-ma'rifiy tadbirlar o'tkazishning bizda keng rasm bo'lgan turi voizlarning faoliyati bilan bog'liq. Targ'ibotning bu shaklining samaradorligini oshirish alohida e'tibor talab qiladi. Сhunki, birinchidan, voizlar nutq so'zlaydigan auditoriyalarga odamlarni to'plash ba'zida majburiy tus oladi. Auditoriyaga ixtiyoridan tashqari boshlab kelingan insonda esa hali va'zni eshitmayoq, ichki qarshilik paydo bo'ladi. Demak, hali targ'ibot boshlanmasidanoq u teskari samara berishi ehtimoli kuchayadi. Ikkinchidan, bunday norozi auditoriyani o'ziga og'dirish, unga ta'sir ko'rsatish, uni ilhomlantirish voizdan juda katta mahorat talab etadi.
|
| |
