Mavzu: Zamonaviy xesh funksiyalarning qiyosiy tahlili.
Reja:
1.Xesh funksiya haqida tushuncha.
2.Xesh funksiyalar turlari.
3.Zamonaviy xesh funksiyalar qo’llanilishi va axborot xavfsizligidagi o‘rni.
4.Xulosa.
5.Foydalanilgan adabiyotlar.
Kriptografiyada, xesh-funksiya deb ixtiyoriy uzunlikdagi (bitlar yoki baytlar birliklarida)
ma’lumotni biror fiksirlangan (belgilangan) uzunlikdagi (bitlar yoki baytlar birliklariga)
qiymatga o‘tkazib beruvchi funksiyaga aytiladi. Xesh funksiyalardan amalda statistik
tajribalar o‘tkazishda, mantiqiy qurilmalarni tekshirishda, ma’lumotlar bazasida tez
qidirib topish algoritmlarini yaratishda va ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarning
butunligini tekshirishda foydalaniladi.Xesh funksiya (ingl. hash function) deb, ixtiyoriy
uzunlikdagi
M ma’lumotni fiksirlangan uzunlikdagi
h(
M)=
H qiymatga akslantirib
beruvchi, oson hisoblanadigan bir tomonlama funksiyaga aytiladi.Xesh funksiya: “xesh
qiymat”, “daydjest”, “barmoq izlari” deb ham ataladi.Xesh funksiyaga nisbatan
quyidagi talablar qo‘yiladi:
1.
Ixtiyoriy uzunlikdagi matn uchun qo‘llab bo‘lishlik.
2.
Chiqishda belgilangan uzunlikdagi qiymatni berishlik.
3.
Ixtiyoriy berilgan
x bo‘yicha h(x) oson hisoblanishlik.
4.
Ixtiyoriy
berilgan H bo‘yicha
h (
x)=
N tenglikdan x ni hisoblab topib
bo‘lmaslik. (Bir tomonlamalik xususiyati).
5.
Olingan
x va
y ≠
x matnlar uchun h(
x) ≠
h(
y) munosabat o‘rinli bo‘lishi.
(Kolliziyaga bardoshlilik xususiyati).
Demak, xabar daydjesti (ingl. message digest) – bu muayyan usul yordamida
beriladigan bir tomonloma xesh-funksiya yordamida ma’lumotlarni
qayta ishlash
natijasi hisoblangan qayd etilgan uzunlikdagi simvollarning noyob ketma-
ketligi.Xeshlash algoritmi (ingl. Hashing algorithm) – chekli uzunlikdagi dastlabki ketma-
ketligini qayd qilingan uzunlikdagi bitlarning ketma-ketligiga
almashtiruvchi
kriptografik algoritm.
Agar kolliziyalarni aniqlash murakkab bo‘lsa, xesh-funksiya ziddiyatsiz
hisoblanadi.Bu yerda kolliziya – bu ikki turli dastlabki ma’lumotlar
uchun bir
tomonlama funksiyaning qiymatlari teng bo‘lgan voqea.Bir tomonlama funksiya – bu
berilgan
x argument bo‘yicha
f(
x) funksiyaning qiymatini hisoblash oson, lekin
f(
x) dan
x ni aniqlash qiyin bo‘lgan funksiya.Xesh, xesh qiymat (ingl. hash, hash value) – bu
ma’lumotlar ketma-ketligidan ishlab chiqariladigan va boshqa kirish ma’lumotlaridan
xuddi shunday qiymatini hosil qilish ehtimoli kamayadigan tarzda generatsiyalanadigan
son.Xesh-kod – bu xesh-funksiyaning chiqish natijasi bo‘lgan bitlar satri.
Xeshlash – bu xesh-funksiya qiymatini hisoblash jarayoni.
Xesh-funksiya (ingl. Hash function) – bu chekli uzunlikdagi bitlar satrini qayd
qilingan uzunlikdagi bitlar satriga o‘zgartirish funksiyasi. Asosan ushbu qiymat 64 yoki
128 bitdan tashkil topgan bo‘ladi.
Xesh-funksiyaning mazmun-mohiyati bevosita
xesh kodga asoslangan ushbu
kodni hosil qiluvchi funksiya argumetni haqida qandaydir xulosa qilish. Masalan, ikkita
massivning xesh-kodlari har xil bo‘lsa, demak ushbu massivlar bir-biriga teng bo‘lmaydi.
Ammo, xesh-kodlari teng bo‘lsa, massivlar ham teng ekanligini bildirmaydi. Chunki,
umumiy holda xesh-kodlarning soni kiruvchi qiymatlar sonidan ancha kam bo‘ladi.
Demak ikkita har xil kiruvchi qiymat bitta xesh-kodga ega bo‘ladi, ya’ni kolliziya sodir
bo‘ladi. Ushbu holatning sodir bo‘lish ehtimoli bevosita xesh-funksiyani tahlil qilishda
juda muhim ahamiyatga ega.
Eng oddiy xesh-funksiya sifatida quyidagini taklif qilish mumkin, masalan,
berilgan belgilar qatoridagi hab bir baytni Xor operatsiyasi bilan qo‘shib chiqsak,
natijada bir bayt olinadi. Ushbu natija 8 bitli xesh-kod bo‘ladi
va kirish qatorining
uzunligi qanday bo‘lishidan qat’iy nazar doimo bir bayt bo‘ladi.Masalan, quyidagi o‘n
oltilik qator berilgan bo‘lsin: 3E 54 A0 1F B4. Ushbu qatorni ikkilik ko‘rinishga o‘tkazib,
