1-rasm. MAC tizimlari.
Kalitsiz xesh funksiyalar xatolarni topish kodi (modification detection code(MDC)
yoki manipulation detection code, massage integrrity code(MIC) deb ataladi. Ushbu
kod qo‘shimcha vositalar (masalan: himoyalangan aloqa tarmog‘i,
shifrlash yoki ERI
algoritmlari) yordamida berilgan ma’lumot to‘laligini kafolatlaydi. Bu turdagi xesh
funksiyalardan bir-biriga ishonch bildiruvchi va ishonchi bo‘lmagan tomonlar
foydalanishlari mumkin.
Odatda kalitsiz xesh funksiyalardan quyidagi xossalarni qanoatlantirishi talab
qilinadi:
1) bir tomonlilik;
2) kolliziyaga bardoshlilik;
3) xesh qiymatlari teng bo‘lgan ikkita ma’lumotni topishga bardoshlilik.
Birinchi
shart
bajarilganda,
berilgan
xesh
qiymatga
ega
bo‘lgan
ma’lumotni
topishning
murakkab
ekanligini,
ikkinchi
shart
bajarilganda
bir
xil
xesh
qiymatga
ega
bo‘lgan
ma’lumotlar
juftini
topishning
murakkab ekanligini, uchinchi shart xesh qiymati ma’lum bo‘lgan berilgan
ma’lumot uchun xesh qiymati shunga teng bo‘lgan ikkinchi ma’lumotni
topishning murakkab ekanligini bildiradi.
Masalan, nazorat yig‘indini topuvchi SRC xesh funksiyasi chiziqli
akslantirish bo‘ladi va shuning uchun ham bu uchta shartdan birontasini ham
qanoatlantirmaydi.
Ma’lumotlarni
uzatishda
yoki
saqlashda
ularning
to‘laligini
nazoratlashda
har
bir
ma’lumotning
xesh
qiymati
(bu
xesh
qiymat
ma’lumotni
autentifikatsiya
qilish
kodi
yoki
“imitoqo‘yish”-ma’lumot
bloklari
bilan
bog‘liq
bo‘lgan
qo‘shimcha
kiritilgan
belgi
deyiladi)
hisoblaniladi
va
bu
qiymat
ma’lumot
bilan
birga
saqlaniladi
yoki
uzatiladi.
Ma’lumotni
qabul
qilgan
foydalanuvchi
ma’lumotning
xesh
qiymatini
hisoblaydi
va
uning
xesh
qiymati
bilan
solishtiradi.
Agar
taqqoslashda
bu qiymatlar mos kelmasa, ma’lumot butunligi buzilganligini
anglatadi.
“Imitoqo‘yish”lar
hosil
qilish
uchun
foydalaniladigan
xesh
funksiyalar nazorat yig‘indisidan farqli ravishda ma’lumotni saqlash va
uzatishda ro‘y beradigan tasodifiy xatolarni aniqlabgina qolmasdan,
raqib
tomonidan qilingan aktiv hujumlar to‘g‘risida ham ogohlantiradi. Buzg‘unchi
xesh qiymatni osonlik bilan o‘zi hisoblab topa olmasligi va muvaffaqiyatli
imitatsiya qilishi yoki ma’lumotni o‘zgartira olmasligi uchun xesh funksiya 70
buzg‘unchiga ma’lum bo‘lmagan maxfiy kalitga ega bo‘lishi kerak. Bu maxfiy
kalit faqatgina ma’lumotni uzatuvchi va qabul qiluvchi tomonlarga ma’lum
bo‘lishi kerak. Bunday xususiyatga ega xesh funksiyalarga kalitli xesh
funksiyalar deyiladi. Kalitli xesh funksiyalar
yordamida hosil qilinadigan
“imitoqo‘yish”lar
imitatsiya
(impersonation)
turidagi
hujumlarda
qalbaki
ma’lumotlarni
hosil
qilishga
(fabrication)
va
“o‘zgartirish”
(substitution)
turidagi
hujumlarda
uzatiladigan
ma’lumotni
modifikatsiya
(modification)
qilishga yo‘l qo‘ymaslikda foydalaniladi.
Ma’lumot
manbaining
autentifikatsiyalash
masalasi
axborot-
kommunikatsiya
tizimlarining
bir-biriga
ishonmaydigan
ikki
tomoni
orasida ma’lumot almashinuvida yuzaga keladi. Bu masalani hal qilishda
ikkala tomon ham biladigan maxfiy kalitdan foydalanib bo‘lmaydi. Bu
holatda ma’lumotning manbaini autentifikatsiya qilishga imkon beradigan
elektron
raqamli
imzo
sxemasi
qo‘llaniladi.
Bunda
odatda
foydalanuvchining
maxfiy
kalitiga
asoslangan
imzo
qo‘yishdan
oldin
xatolik kodini aniqlovchi xesh funksiya yordamida ma’lumot siqiladi. Bu
holda xesh funksiya maxfiy kalitga ega bo‘lmaydi hamda u fiksirlangan
bo‘lishi va hammaga ma’lum bo‘lishi mumkin. Unga qo‘yilgan
asosiy talab
imzolangan hujjatni o‘zgartirish hamda bir xil xesh qiymatga ega bo‘lgan ikkita har xil
ma’lumotni
tanlash
imkoniyati
yo‘qligining
kafolatidir.
Agar bir xil xesh qiymatga ega bo‘lgan ikkita har xil ma’lumot mavjud
bo‘lsa, bu ma’lumotlar jufti kolliziya hosil qiladi deyiladi.
Xesh funksiyalarda kolliziya – ikkita har xil ma’lumotdan bir xil xesh qiymat hosil
bo‘lib qolishi. Kolliziyaning oldini olish yo‘llaridan biri bu xesh jadval hisoblanadi.
Xeshlash algoritmlarining bardoshliligi xa xavfsizliligi kolliziyaga chidamliligi bilan
aniqlanadi.
