İstismar edilərək pozulmuş torpaqlarda meşə
meliorasiya tədbirləri.
Plan:
1.Xətti tikililərin tikintisi və istismarı zamanı pozulmuş torpaqların
rekultivasiyası.
2.Relyefin formasına görə çirklənmiş torpaqların elementləri.
Magistral boru kəməri, dəmir və avtomobil yolları, kanallar xətt
tikintilərinə aid edilir. Bu qurğuların tikintisi ətraf mühitə kifayət qədər
təsir edir. Landşaftın təbii elementlərini zədələyərək və ya dağıdaraq,
eyni zamanda ətraf mühitin tarazlığını pozaraq xətt tikintiləri təbii
landşafta mənfi təsir edir. Misal üçün meşələrin parçalanması
(ayrılması), qrunt sularının hərəkət rejimlərinin pozulması, heyvanların
miqrasiya yollarının, yaşayış yerlərinin dağıdılması, mikroiqlimin
pozulması və s. göstərmək olar. Xətt tikintiləri apararkən adətən
torpaqların pozulması xəndəklərin qazılması və torpağın tökülməsi yolu
ilə baş verir.
Xətt qurğularının tikilməsində pozulmuş torpaqlar, çıxarılaraq toplanmış
torpaq-qrunt kütləsi, xəndəklər, kuvetlər, tirəbənd və ya dambalar kimi
xarakterizə edilir. Texnogen relyefin əmələgəlmə amillərinə tökmələrin
qurulması üçün dağ suxurlarının çıxarılması, sututucu və
sukənarlaşdırıcı qurğuların tikintisi, həmçinin hidro-texniki qurğuların
tikintisi və xəndəkdən çıxarılan artıq həcmdə qruntun toplanması aiddir.
Təcrübə göstərir ki, xətt qurğularının tikintisi zamanı çıxarılacaq torpaq-
qrunt kütləsi dərinliyi 5-10 m-ə çatır, düzəldilmiş yamacların yamaclıq
əmsalı m=l, xəndək və kuvetlərdə - dərinlik 5 m-ə qədər, düzəldilmiş
yamacların yamaclıq əmsalı m=2 və daha çox olur.
Tirəbənd və dambalarda 15 m-ə qədər hündürlükdə yamaclıq əmsalı m=
2 və daha çox olur. Xətt qurğularının tikintisi nəzərdə tutulmuş kənd
təsənüfatı və meşə altında olan sahələrin rekultivasiya işlərin tikinti-
quraşdırma işlərinin kompleksinə aid edirlər ki, bunlar da torpağın
məhsuldarlığının bərpa olunmasını təmin etməlidir. Ona görə də
rekultivasiya işləri pozulmuş torpaqların gələcək istifadəsindən asılı
olaraq müəyyənləşdirilməlidir. Su altında olan sahələr qoruq kimi su
hövzələri şəklində və ya suvarma və balıqçılıq məqsədilə istifadə oluna
bilər. Quru ərazilər otlaq və biçənək və ya meşə altında və çim qatı
altında qoruq kimi; xəndək və kuvetlər - su hövzələri şəklində, quru
xəndək və kuvetlər isə meşə və çim qatı altında istifadə oluna bilər.
Tökmələrin xarici səthində ağacların və çim qatının əkilməsi
mümkündür.
Xətt qurğularının tikilməsində əvvəl məhsuldar torpaq qatı çıxarılır və
müvəqqəti olaraq tikinti sahəsinin uzunluğu boyunca lay şəklində
toplanılır. Tikinti qurtardıqdan sonra məhsuldar qrunt torpaqların
rekultivasiyası məqsədilə istifadə olunur.
Texniki mərhələdə magistral boru kəmərlərinin, nəqliyyat
kommunikasiyalarının və kanalların tikintisindən sonra aşağıdakı işlər
yerinə yetirilir: tikinti tullantıları götürülür, müvəqqəti qurğu və vasitələr
sökülür, tikinti boyunca tikilmiş torpaq kənarlaşdırılır, xəndəyin
doldurulması həyata keçirilir.
Əlavə qrunt bərabər şəkildə rekultivasiya olunan sahədə paylanır və ya
xüsusi ayrılmış yerlərə daşınır, tirəbəndlərin, tökmə və qazmaların
yamacları hamarlanır, (bu məqsədlə avtoqreyder, ekskavator və digər
tikinti və meliorativ maşınlardan istifadə edilir), çökəkliklər və oyuqlar.
Qrunt qatı sahəyə verildikdə sonra ümumi hamarlama həyata keçirilir,
eroziya prosesinin qarşısını almaq üçün tədbirlər həyata keçirilir, bütün
rekultivasiya olunan əraziyə məhsuldar torpaq qatı verilir.
Meşə sahələrindən keçən magistral boru kəmərlərinm tikintisindən sonra
xəndək və oyuqlar doldurulur, ümumi hamarlama aparılır, tikinti
tullantıları təmizləndikdən sonra ot əkinləri ilə çim qatı yaradılır.
İstismar zamanı yaranan çətinliklər həmin ərazilərdə meşələşdirmə
işlərinin aparılmasına imkan vermir.
Yamac və xəndəklərin tikintidən sonra yaşıllaşdırılmasına aid
nümunələr şəkil 2 və 3-də göstərilmişdir.
Şəkil 2.Xəndəyin yamac boyunca yaşıllaşdırılma
1- yol örtüyü; 2 - ot əkini ilə çəmən salınmış zona; 3 - iri bitkilərin əkini
(hündür boylu ağaclar); 4 - əkinin yuxarı hissəsi (1-2 cərgə kol bitkiləri);
5 -yamacın orta zonası (ağac və bir az da kol bitkiləri); 6 - əkmələrin
aşağı hissəsi (3-5 cərgə kol və bir az da ağaclar).
Şəkil 3. Tökmalərin yamaclarının yaşıllaşdırılması.
1-yol örtüyü; 2-əkinin yuxarı hissəsi, (3-5 cərgə kol və bir qədər ağac); 3
- orta zona (ağac və bir az da kol bitkiləri); 4 -aşağı zona (3-5 cərgə kol
və bir qədər ağac); 5 - əkin; 6-yüksək boylu ağacların yamacın
dağılmasının qarşısını almaq məqsədilə kənarlarda qrup halında əkilməsi.
Ot bitkilərinin əkinindən sonra torpağın və toxumların atmosfer
yağıntıları ilə yuyulmasının qarşısını almaq məqsədilə onlarm üzəri
parça materialla örtülməlidir.
|
