eroziyası,suvarma eroziyası və külək eroziyası

Səthi eroziya şiddətli su eroziyasının bir növüdür.Yamaclarda 
yağmurlar düşdükdə əmələ gəlmiş səthi su axınları torpağı yuyub 
apararaq müxtəlif ölçüdə şırımlar əmələ gətirir.Buna səbəb torpaq 
səthinin kələ-kötür olmasıdır.Belə şırımlar nəticəsində su axını 
böyüdükcə torpağın üst münbit qatını yuyub apararaq şırımları 
genişləndirir.Bu şırımlar genişlənərək qobuların əmələ gəlməsinə səbəb 
olur.
Yamaclarda bitki örtüyü olmadıqda səthi su axınları birləşib relyefin 
çökək hissələrini yuması nəticəsində eroziyanın digər növü olan 
qobuları əmələ gətirir.Qobu relyefin müəyyən forması,iri şırım olub, 
dik bəzən sıldırım yamaca malik olur.Qobuların uzunluğu bir neçə km 
olub,bəzi sahələrdə 10 km,yamacların hündürlüyü 40-50 m-ə çatır.
İrriqasiya eroziyası mailli sahələrdə suvarmanı normadan artıq və ya 
selləmə üsulu ilə apardıqda əmələ gəlir.Suvarma eroziyası normal 
eroziya kimi torpağın narın hissəciklərini yavaş-yavaş yuyub apardığı 
üçün nəzərə çarpmır.Ancaq torpağın humus qatını yuyaraq,münbitliyi 
itirir ki,bu da torpağın su-fiziki xassələrini pisləşdirir.
Dağətəyi və aran rayolarında suvarılan sahələrdə su eroziyasının başqa 
bir növü olan irriqasiya eroziyası yayılmışdır.Bunun nəticəsində 
torpağın humus qatı pozulub dağılır və onun münbitliyi aşağı 
düşür.Suvarma eroziyası,normal eroziya kimi, torpağın narın 
hissəciklərini yavaş-yavaş yuyub apardığı üçün bir çox halda nəzərə 
çarpmır.Bununda nəticəsində torpağın su-fiziki xassələri pisləşir,sahələr 
şırımlarla örtülür.Mailli sahələrdə irriqasiya eroziyası suvarmanı 
normadan artıq,suvarma texnikasına düzgün riayət etmədikdə,selləmə 
üsulu ilə suvarma apardıqda əmələ gəlir.
Suvarma normadan artıq olduqda suyun bir hissəsi torpağa hopur, qalan 
hissəsi isə yamac uzunu axaraq torpağın narın münbit qatını yuyub 
aparır.Yuyulub gətirilmiş torpaq sahənin aşağı hissəsində çökür,müxtəlif 
qalınlıqda qaysaq əmələ gəlir.Nəticədə torpağın su-hava rejimi pisləşir.
M.İ.İsmayılovun Şəmkir rayonunda apardığı tədqiqatlardan məlum 
olurki bir istiqamətdə suvarılan sahələrdə eroziya prosesi nəticəsində 

hektardan 23,8 ton torpaq yuyulur.İki istiqamətdə,yəni çarpaz 
suvarmada isə yuyulan torpağın miqdarı iki dəfə azalır.
Əkin sahələrində irriqasiya eroziyasının əmələ gəlməsinə suvarma 
zamanı arxın daima eyni yerdən açılması böyük təsir göstərir.Suvarılan 
torpaqlardan səmərəli istifadə edib yüksək məhsul əldə etmək üçün 
irriqasiya eroziyasına mübarizə tədbirləri aparmaq lazımdır.

Download 0.88 Mb.