|
birlamchi, ikkilamchi va ishchi etalonlargaBog'liq portal.guldu.uz-O`quv-uslubiy majmuabirlamchi, ikkilamchi va ishchi etalonlarga bo‘linadi.
Birlamchi etalon - birlikni mamlakatda (shu birlikning boshqa etalonlarga nisbatan) eng
yuqori aniqliq bilan qayta tiklashini ta‘minlaydigan etalon.
Asosiy birliklarning birlamchi etalonlari birliklarni ularning ta‘rifiga muvofiq qayta tiklaydi.
Birlamchi etalonga misol qilib, uzunlik birligining etaloni metr misol bo‘ladiki, u o‘lchash
vositalarining kompleksidan iborat bo‘lib, yorug‘lik to‘lqinining vakuumdagi 1/299792458 s ga
teng bo‘lgan vaqt intervalida o‘tgan yo‘lining birligini qayta tiklanishini keltirish mumkin.
O‘lchanadigan kattalikning butun diapazoniga (ko‘lamiga) bitta birlamchi etalon bilan xizmat
ko‘rsatish texnik jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lmaganda, butun ko‘lamning qamrab olinishini
ta‘minlaydigan shu diapazonning (ko‘lamning) qismlariga xizmat ko‘rsatadigan bir nechta
birlamchi etalonlar yaratilgan. Bu holda «qo‘shni» birlamchi etalonlar bilan qayta tiklanadigan
birliklarning o‘lchamlari o‘zaro muvofiqlashtiriladi.
Etalonlarning bunday «zanjiri» ga termodinamik harorat birligining o‘zaro muvofiqlashtirilgan
etalonlari misol bo‘ladi, ularning har biri haroratni berilgan intervaldagi qiymatlari birligini qayta
tiklaydi.
Birlamchi etalonlarning yana bir turi maxsus etalon hisoblanadi.
Maxsus etalon- birlikning alohida sharoitlarda qayta tiklanishini ta‘minlaydigan va bu
sharoitlar uchun birlamchi etalon bo‘lib xizmat qiladigan etalon.
Maxsus etalonga 0,1-300 MGs chastota diapazonidagi 0,04-300
A li o‘zgaruvchan elektr toki kuchining etaloni misol bo‘ladi.
Izoh - hozirgi vaqtda MDH davlatlarining metrologik amaliyotida ―maxsus etalon‖ atamasini
qo‘llashdan tobora chetlashilmoqda. Masalan, Rossiya va Ukrainada yangitdan tasdiqlanadigan
etalonlar uchun ―maxsus‖ atamasidan foydalanilmaydi.
Maxsus etalonlar birlikni alohida sharoitlarda qayta tiklanishi uchun yaratiladi (o‘ta past, yuqori,
va o‘ta yuqori chastotalar, energiya, xaroratlar, bosim, moddaning alohida xolati, o‘lchashlar
diapazonining chekka uchastkalari va shunga o‘xshashlar). Bunday xollarda birlik o‘lchamini
mavjud birlamchi etalonlardan to‘g‘ri uzatish texnik jihatdan talab etiladigan aniqlikda amalga
oshirilmaydi. Ikkilamchi etalon - birlikning o‘lchamini mazkur birlikning birlamchi etalonidan
oladigan etalon.
Ikkilamchi etalonlar qiyoslash ishlarini rasional tashkil etish zarur bo‘lganida va birlamchi
etalonni eng kam eyilishini va saqlanganligini ta‘minlash hollarida yaratiladi.
Metrologik vazifasi bo‘yicha ikkilamchi etalonlar nusxa-etalon, taqqoslash etaloni, guvoh
|
| |
