§ 9.2. Elementlar puxtaligiga tashki muhit ta’siri

122 
§ 9.3. Elementlarning puxtaligini aniqlash va mustahkamligini 
oshirish usullari 
Element yoki detalning puxtaliligi deyilganda element detalning ma’lum davr 
ichida (masalan profilaktik remontlararo davrda) buzilmay (radsiz) ishlash ehtimolligi 
tushuniladi. Elemetlarning va butun ARS ning puxtaligi umuman quyidagi miqdorlar: 
ishlamay qo‘yish xavfli, o‘rtacha ish vaqti, ikki rad orasidagi o‘rtacha ish vaqti, radsiz 
ishlash extimoli bilan xarakterlanadi. Rad deganda element yoki detal parametrlarning 
yo‘l qo‘yilgan chegaradan kutilmaganda chetga chiqishi yoki ularning to‘la ishdan 
chiqishi tushuniladi. 
Bir tipli elementlar rad etishining xafliligi 
Y
i
ko‘rib chiqilayotgan vaqt intervali 
boshlanmasdan ishdan chiqgan detallar umumiy soninigrad etmay ishlashni davom 
ettirayotgan elemenlar soniga nisbati bilan aniqlanadi: 
Egri chiziq uch davrga bo‘linadi: birinchi davr t vaqtga teng bo‘lib, bundan rad 
etish ortiq darajada xavfli bo‘ladi va bu vaqtda barcha ishlab chiqarish nuqsonlari 
hamda xatolari aniqlanadi; t
2
vaqtga mos ikkinchi davrda radlar soni nisbatan kam 
bo‘ladi va bu son amalda o‘zgarmasdan qolib, sistema normal ishlaydi: t
3
vaqtga mos 
uchinchi davrda elementlarning qonuniy yeyilishi va eskirishi tufayli sodir bo‘ladigan 
rad etishlar xavfli oshadi. 
Bir tipli elementlar rad etishining xafliligi 
Yi
ko‘rib chikilayotgan vaqt intervali 
boshlanmasdan ishdan chiqgan detallar umumiy soninigrad etmay ishlashni davom 
ettirayotgan elemenlar soniga nisbati bilan aniqlanadi: 
𝑌
𝑖
=
… 𝑛
𝑖
(𝑁
0
− 𝑛
𝑖
)𝑥. . 𝑡
1
 
Bunda, ..n1 – vaqt intervalida rad etgan detallar soni; 
N
0
– detallarning dastlabki soni; 
N
0
– n
i
– ko‘rib chiqilayotgan vaqt intervali boshlanganda tuzukligicha qolgan 
detallar soni.Elementlar rad etish xavfliligi Y
i
ning vaqt t ga bog‘liqligi 8.8-rasmda 
ifodalangan. 
9.1-rasm. Elementlar rad etish xavfliligining bog‘lanish grafigi

123 
Egri chiziq uch davrga bo‘linadi: birinchi davr t vaqtga teng bo‘lib, bundan rad 
etish ortiq darajada xavfli bo‘ladi va bu vaqtda barcha ishlab chiqarish nuqsonlari 
hamda xatolari aniqlanadi; t
2
vaqtga mos ikkinchi davrda radlar soni nisbatan kam 
bo‘ladi va bu son amalda o‘zgarmas qolib, sistema normal ishlaydi: t
3
vaqtga mos 
uchinchi davrda elementlarning qon*uniy yeyilishi va eskirishi tufayli sodir bo‘ladigan 
rad etishlar xavfli oshadi. 
Har qaysining uzilma ishlash vaqti t
1
, t
2
,…, tr bo’lgan R detallarning o‘rtacha 
buzilmay ishlash vaqti quyidagicha aniqlanadi 
𝑡
𝑜′𝑟𝑡
= (𝑡
1
+ 𝑡
2
+ 𝑡
3
+ 𝑡
𝑛
)/𝑃
 
Rad etishlarning xaqliyligi bilan ikkinchi davr uchunRad etishlarning xaqliyligi 
bilan ikkinchi davr uchun o‘rtachaa buzilmay ishlash vaqti orasida quyidagi 
bog‘lanishni yozish mumkin ( P = const, deb hisoblanadi). 
Ќo‘shni ikki rad etish orasidagi o‘rtacha vaqt quyidvgicha aniqlanadi 
𝑡
𝑜′𝑟𝑡
= (𝑡
1
+ 𝑡
2
+ 𝑡
3
+ 𝑡
𝑛
)/𝑛
 
bunda t
1
- birinchi rad etishgacha ishlash vaqti, 
t
2
- birinchi va ikkinchi rad etishlar orasida ishlash vaqti, 
t
n
- n-1va n - rad etishlar orasida ishlash vaqti. 
n 
- rad etishlarning umumiy soni. 
Buzilmay ishlash ehtimolligi deganda sistema (detal, element) belgilangan davr 
ichida ma’lum rejim sharoitida ishlatilganda rad etishning sodir bo‘lmaslik ehtimolligi 
tushuniladi. 
Ayrim detallarning puxtaligini ularning yuklamasi (elektrik mexanikaviy termik 
yuklamasini) kamaytirish hisobiga xam, takomillashgan materiallar, texnologiyadan 
foydalanish va tayer buyumlarni sinchiklab nazorat qilish hisobiga xam oshirish 
mumkin. Bu tadbirlar yoki gabaritlarni kattalashtirish bilan yoxud narxni ancha 
oshirish bilan bog‘liq. Puxtalilikni oshirishning ikkinchi yo‘li rezervlashdir. Umumiy 
va ayrim rezervlash bo‘ladi. 
Umumiy rezervlashda har qaysi rostlagich yoki uning biror qismi xuddi shunday 
rostlagich yoki uning qismi bilan rezervlanadi. Rezerv rostlagichlar soni rostlagichning 
vazifsiga qarab istalgancha bo‘lishi mumkin. Rezerv rostlagichni ishga tushirish uchun 
avtomatik qurilma bo‘lishi shart. Asosiy rostlagich ishdan chiqqanda bu qurilma 
avtomatik tarzda ishga tushishi lozim. 

124 
Ayrim rezervlashda rostlagich elementlarining har biri yoki uning qismlari xuddi 
shunday elementlar bilan mustakil rezervlanadi. 
Tizimning 
puxtaliligini 
oshirishda 
avtomatikaning 
elektr 
sxemalarni 
takomillashtirish va soddalashtirish xam muxim axamiyat kasb etadi. Bu usul keng 
qo‘llaniladi, chunki qurilmalarning puxtaliligini oshiradi, vaznini, gabaritlarini va 
narxini kamaytiradi. Muxim ART larda rad etishlarning oqibatini cheklovchi sxemalar 
qo‘llaniladi, shuning uchun har qanday element ishdan chiqqanda ham avariya sodir 
bo‘lmaydi. 
Ko‘rib chiqilgan usullardan tashqari amalda ko‘pgina boshqa usulllari xam 
mavjud bo‘lib, ularni qo‘llanishi aniq ish sharoitlariga bog‘liq bo‘ladi. 

Download 7,42 Mb.