120
2.
Bevosita ta’sir etuvchi rostlagichni ishlash prinsipini tushuntiring?
3.
Elektrik rostlagichlarni tavsiflang?
4.
Pnevmatik rostlagichlarni ijobiy va salbiy tomonlarini ko‘rsating?
5.
Rostlanadigan parametr, g‘alayonlanish, boshqarish ob’ekti, boshqarish
va rostlash tushunchalariga ta’rif bering?
6.
Gidravlik rostlagichlarni tavsiflang?
7.
Rostlash tizimi sifatini tavfsiflovchi
asosiy kattaliklar qanday
nomlanadi?
8.
Rostlashni asosiy qonunlarini ta’riflang? Ularni mohiyati nimada?
9.
Rostlash qonuniga ko‘ra rostlagichlar qanday klassifikatsiya qilinadi?
10.
Avtomatik rostlash tizimi nima?
§ 9. AVTOMATIKA ELEMENTLARI VA VOSITALARINING PUXTALIGI
§ 9.1. Elementlar va tizimlar puxtaligini aniqlash.
Asosiy kursatkichlar va mezonlar
Parametrlarnig ko‘zda tutilmagan nominaldan og‘ishi va, ayniqsa, rostlash
tarkibidagi hech bo‘lmaganda bir elementning ishdan chiqishi ART ning nominal
ishini
izidn chiqaradi, ko‘pincha butun sistemani ishdan chiqaradi. Elementar
parametrlarnig o‘zgarish sabablari har xil. Har bir elementma’lum material va ma’lum
(nominal) ish sharoiti uchun hisoblanadi, shuning uchun
elementar parametrlarning
olinadigan qiymatlari ayrim shartlarni hisobga olmaganda aniq va bir xil bo‘ladi.
Ammo elementarni tayyorlash jarayonida elementlarning haqiqiy parametrlari
hisoblangan qiymatlardan farq qiladi, bu esa parametrdagi nomoslik sababi bo‘ladi.
Ayniqsa, elementarlarni ishlatish vaqtida katta og‘ishlar paydo bo‘lish mumkin, bu
og‘ishlarning qiymati shunchalik katta bo‘lishi mumkinki, normal ish nuqtai nazaridan
yo‘l qo‘yilgan chegaradan chiqadi.
Masalan ART ga kiradigan kuchaytirgichning kuchaytirishi
koeffitsiyentining
kamayishi statik xatoning kattalashishiga sabab bo‘ladi va aksincha, kuchaytirish
koeffitsiyent ortiqcha kattalashganda turg‘unlikning yo‘qolishiga
va hatto rostlash
sifatining yomonlashuviga olib keladi.
Elementlar parametrlarning sochilish sabablari texnologik va ekspluatatsion
sabablariga bo‘linadi.
Texnologik sabablarga turli ruxsatlar tufayli kelib chiqqan chetga chiqishlar
kiradi:
1) Element tayyorlagan materialning xossalari tufayli bo‘lgan ruxsat, masalan,
o‘tkazgichning solishtirma qarshiligi yoki ferromagnit
materialning magnit
121
kirituvchanligi ma’lum qiymatga ega bo‘la olmaydi. Ular odatda nominaldan ortiq yoki
kam tomonga ruxsat bilan beriladi.
2) Elementar detallarning o‘lchamlariga beriladigan ruxsat, masalan,
mexanikaviy zvenolar orasidagi bo‘shliklarga beriladigan ruxsat va hokazo.
Ko‘rsatilgan sabablarning ta’sirini kamaytirish uchun elementlarning
konstruksiyasida rostlash moslamalari (o‘zgaruvchan
qarshiliklar, sig‘im va
hokazolar) bo‘lishi mumkin:
bular elementning parametrlarini ma’lum chegarada o‘zgartirish va zarur
qiymatni o‘rnatishga imkon beradi. Shunisi muximki,
sistemani bunday rostlash
parametrlarga bo‘lgan ruxsatlarni faqat ma’lum tashqi sharoitlardagina qisqartira oladi.
Ekspluatatsion sabablarga: tashqi muhitning ta’siri, energiya manbai holatinig
ta’siri, xizmat ko‘rsatish sifati, eskirish va yoyilish kiradi.
