- 76 -
2.7.2-rasm. № 9148 NA2000 invar reykani tekshirish natijalarining grafik
shakldagi ko‘rinishi. Polinom koeffitsentlari:b =
0,018 0,002 mm s =
-
0,013 0,001 mm/m.
Ushbu usul, barcha shtrix kodlarnireykaga tushirishni to‘g‘riligini
baholash
imkonini beradi, ya’ni ularning siljishini va kengliklarining o‘zgarishini aniqlaydi.
Shtrixlar holatining haqiqiy holatidan chetlashish cheki DiN 18717 standartga
muvofiq, Germaniya xududlari uchun
)
10
2
s
02
,
0
(
S
5
−
+
=
[mm].
Reykalarni tekshirish uchun mo‘ljallangan
interferension komparatori
o‘lchashlarni
)
км
/
мм
(
ppm
1
m
o‘rta kvadratik chetlashish bilan bajarish
imkoniyatini beradi. 3 metr uzunlikdagi reykalarni to‘g‘ri va teskari yo‘nalishda
tekshirishga ketgan vaqt 20 minutdan oshmaydi.
2.7.2-rasmda
«Raqamli
nivelir-kodlireyka»
sistemalarini
tekshirishdaqo‘llaniladiganqurilmaning sxemasi berilgan. Yo‘naltiruvchiga
gorizontal ravishda joylashtirilgan kodli reyka, berilgan
ixtiyoriy intervallarda
elektriprivod yordamida siljitilishi mumkin. Reykani siljitish intervallari
interferometr yordamida o‘lchanadi. Interferometrli sistemaning o‘lchovchi
kanalidagi nurlar yo‘lini to‘smaydigan qilib, tekshiriluvchi raqamli nivelir P-
shakldagi taglikka o‘rnatiladi.
5 metr masfada gorizontal ravishda joylashgan reyka bo‘yicha
sanoq
olishni ta’minlash uchun nivelirning gorizontal vizir nuri, ko‘zgudan qaytgandan
so‘ng o‘zining yo‘nalishini 90
ga o‘zgartiradi. Sistemada diametri 25 smbo‘lzan
ko‘zgu qo‘llaniladi, uni tayyorlash xatoligidan sodir bo‘luvchi to‘lqinli
aberratsiyasi, yorug‘lik to‘lqini uzunligining yigirmanchi qismidan oshmaydi
(/20). Ko‘zgu va reyka orasidagi masofa
0,5 metr.
- 77 -
Bunday parametrlarda, sistemada ko‘zgu bilan nivelirning qabullovchi
kanalining ko‘rish maydonida chegaralanish sodir bo‘lmaydi va balandlikning (0
dan 3 metrgacha) barcha diapazonlarida nivelir bilan o‘lchashni o‘tkazish
imkoniyati ta’minlanadi. Tekshirish paytida haqiqiy qiymat (etalon)
sifatida,
lazerli interferometr yordamida aniqlanuvchi, reykaning siljish miqdori qabul
qilinadi. Haqiqiy qiymat, raqamli nivelir yordamida bajariladigan, reyka bo‘yicha
olingan sanoqlar farqi kabi olingan miqdor bilan taqqoslanadi. Tekshirish to‘la
avtomatik
rejimda bajariladi, chunki tadqiqod qilinayotgan nivelirdan
ma’lumotlarni seriya portiga va interferometrdan o‘lchash jarayonlarini
boshqaruvchi kompyuterga uzatish va bu ma’lumotlarni keyinchalik qayta ishlash
jarayonlari avtomatlashtirilgan. Bu qurilmada NA 3000
nivelirini tekshirish
natijalariga ko‘ra o‘rta kvadratik xato
0,04 millimetrdan oshmadi.
«Nivelir-kodli reyka» sistemalarining reykalarni vertikal holatda
tekshirish afzalroqdir masalan, LVermA NRW tipidagi komporatorini qo‘llash
orqali. Vertikal holatda joylashgan komparatorda reyka ishchi holatda joylashadi,
vizir nurini 90
ga chetlashishi uchun ko‘zgudan foydalanish zarurati bo‘lmaydi, u
ham tekshirish paytida o‘zining holatini o‘zgartirishi va to‘lqinli aberratsiya
sababli qo‘shimcha xatoliklarni keltirib chiqarish mumkin.
