(2005-2014 yy.)*
Yillar
Ekin maydoni,
ming ga
Yalpi sabzavot hosili,
ming tonna
Gektaridan
hosildorlik, s
Aholi jon
boshiga
2005
137,7
2971,6
215,8
113
2006
154,4
3443,1
223,0
129
2007
159,8
3649,8
228,4
135
2008
162,8
4011,4
246,4
146
2009
165,4
4194,5
253,6
150
2010
173,0
4368,2
252,5
150
2011
175,4
4625,3
263,7
156
2012
183,8
7767,4
265,6
259
2013
189,4
8518,4
270,9
279
306
2014
192,0
9286,7
268,3
299
*
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plam. Toshkent 2013 yil va
O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Toshkent 2015 to’plam materiallari.
Mustaqil rivojlanish yillarida yalpi sabzavotning taxminan 85-90% i respublika aholisi
tomonidan iste’mol qilinadi, ichki bozorlarda sotiladi, urug’lik uchun foydalaniladi. Uning sifat
belgilari past qismi esa chorvachilikda ozuqa uchun foydalaniladi va h.k. Sabzavotchilik
mahsulotlarini ishlab chiqarish va uni sotishning yuqori samaradorligini hisobga olib, uni istiqbolda
ko’paytirish imkoniyatlaridan to’laroq va tezroq foydalanish dolzarb muammolaridan biridir.
2014 yilga kelib sabzavotlar maydoni 2005 yilga nisbatan 39,4 % ga ko’payib, hosildorlik esa
24,3 % ga oshgan. Natijada ham ekstensiv ham intensiv rivojlanish hisobiga yalpi hosil 3,1 martaga
oshgan.
15.16.Sabzavotchilikning iqtisodiy samaradorligini oshirish imkoniyatlari
Oxirgi yillarda sabzavotchilik tarmog’i asosiy mahsulotlarining rentabellik darajasi ko’pchilik,
ayniqsa shaharlar atrofida joylashgan xo’jaliklarda, bozor iqtisodiyoti qonunlari talablariga mos
ravishda o’zgarmoqda. Bu yutuqqa odatda erkin va shartnoma baholarining ko’tarilishi hisobiga
erishilmoqda.
Ammo ko’pchilik shirkat va fermer xo’jaliklarda 1 s sabzavotning o’rtacha to’liq tannarxi
yildan yilga ko’tarilmoqda. Bunday holat asosan mehnat unumdorligining pastligi, zararkunanda va
kasallika qarshi kurash hamda urug’ xarajatlarining ko’payishi hisobiga sodir bo’lmoqda. Ilg’or
xo’jaliklar va ilmiy-tekshirish institutlari tajriba natijalarini o’rganish shuni ko’rsatadiki, yuqori va
sifatli hosil olish va uning tannarxini pasaytirish uchun quyidagi real imkoniyatlardan to’laroq
foydalanishga e’tibor berish lozim:
Ko’pchilik sabzavotlarning suvga talabchanligi, uning ildiz sistemasining tuproqda yuza
joylashishi va kam rivojlanganini hisobga olib, uni o’z vaqtida va belgilangan me’yorda sug’orishni
tashkil etish, masalan, bosh piyozni 18-20 marta 500-600 m.kub hajmida; sarimsoqni 7-10 marta 500-
600 m.kub hajmida; pomidorni 15-16 marta 600-700 m.kub hajmida; bodringni 12-14 marta 550-600
m.kub hajmida va h.k. Qisqa muddatlarda sug’orilsa hosildorlik yuqori va sifatli bo’ladi;
Sabzavot ekinlarini tabiiy va sun’iy unumdorligi yuqori uchastkalarga joylashtirilishi lozim;
kuchli sho’rlanagan yerlarda hosildorlik keskin pasayib ketadi;
Sabzavot ekinlari tuproqdan hosil bilan birga ko’p miqdorda ozuqa moddalarini olib chiqishini
hisobga olib, o’simliklarning o’sish va rivojlanish davrida ozuqa moddalariga bo’lgan talabning
keskin tafovutini hisobga olib va h.k. ularni oziqlantirish ilmiy asoslangan miqdorlarda va
muddatlarda amalga oshirilishi zarur;
Sabzavotchilikda mineral o’g’itlar bilan mahalliy o’g’itlar (chirigan go’ng, sideratlar) birga
qo’llanilsa, ularning samaradorligi yuqori bo’ladi;
Sabzavot ekinlarining oziqlanishida molibden, marganes, bor, mis, rux, kobalt kabi
mikroelementlardan foydalanish xam katta ahamiyatga ega. Ulardan foydalanish ekinlar
hosildorligini 15-20% ga oshiradi, sifatini yaxshilaydi, kasalliklarga chidamliligini oshiradi;
Ayrim sabzavotlar ko’chat shaklida ekiladi. Ularni o’z vaqtida tayyorlash va sifatini ko’tarish
maqsadida yopiq maydon sabzavotchiligini tashkil etish zarur.
Sabzavot ekinlarini boshqa ularga mos ekinlar bilan almashlab ekishni amalga oshirish lozim,
ilg’or xo’jaliklar tajribasi shuni ko’rsatadiki bedapoyadan bo’shagan yerlar, polizlar, shuningdek,
dukkaklilar karam, piyoz uchun eng samarali o’tmishdosh hisoblanadi. Sabzavot ekinlari ko’pi bilan
3-4 yilda oralatib ekilishi kerak.
Sabzavot ekinlarining hosildorligi va sifatini oshirish uchun eng muhim omil davlat standart
(GOST) reyestridan o’tkazilgan sifatli, toza, sog’lom unuvchanligi yuqori nav, elita, 1 klass
urug’larini ekish maqsadga muvofiqdir;
Mustaqillik yillarida (2010-2014 yillarda)O’zbekistonda sabzavotning quyidagi navlari
yaratildi va rayonlashtirildi:
307
bodringning (ochiq usul) quyidagi navlari rayonlashtirilgan:
maftun, 10, UZ, 2013 y.,
pomidorning (ochiq usul) quyidagi navlari rayonlashtirilgan: nuravshon F
1
.14. UZ.2011 y.,
Marvarid (cherri).14. UZ. 2013 y., Turon F
1
.14. UZ. 2010 y.,
piyozning Oq dur F
1.
14. UZ. 2013 y., Faravon F
1.
14. UZ. 2014 y.,
osh lavlagining diyor .14. UZ. 2010 y., yagona. 14. UZ. 2014 y.,
tarvuzning fermer .12. UZ. 2010 y., sharq ne’mati.14. UZ. 2012 y.,
qovunning dilxush .14. UZ. 2014 y., kichkintoy.14. UZ.2010 y.navlari.
Tovar mahsulotlarini erkin va shartnoma, bozor iqtisodiyotining qiymat, talab va taklif
qonunlari talablari asosida tashkil topgan baholarda sotish va h.k.
|
