Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

Download 8,59 Mb. Pdf ko'rish
bet	52/386
Sana	30.05.2024
Hajmi	8,59 Mb.
	#257248

1 ... 48 49 50 51 52 53 54 55 ... 386

Bog'liq
qorakol

To’rtinchidan
Beshinchidan

Uchinchidan,
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi mamlakat og’ir sanoatining rivojlanish
sur’atiga va darajasiga samarali ta’sir ko’rsatadi. Qishloq xo’jaligi yirik miqdorda ishlab chiqarish
vositalarini iste’mol qilgani holda traktor, meliorativ va qishloq xo’jalik mashinasozligi, kimyo
sanoati, ayniqsa mineral o’g’it ishlab chiqarishga faol ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi vaqtda qishloq
xo’jaligi mahsulotini ishlab chiqarishga ketadigan material xarajatlarning asosiy qismini sanoat
yetkazib beradigan ishlab chiqarish vositalari (yoqilg’i-moylash materiallari, zahira qismlar, mineral
o’g’it, omuxta yem, asosiy vositalar amortizasiyasi va boshqalar) tashkil qiladi. 2012 yilga kelib
3099,2 mlrd.so’mlik yoqilg’i, 1173,4 mlrd. so’mlik elektr energiyasi, 424,2 mlrd. so’mlik kimyo va
neft-kimyo sanoati, 1091,9 mlrd. so’mlik mashinasozlik va metalga ishlov berish sanoati mahsulotlari
ishlab chiqarilgan.
To’rtinchidan,
qishloq xo’jaligi mehnat resurslarini safarbar qilish sferasi sifatida katta
ahamiyatga ega. Bu tarmoqda 2012 yilda 3,3 mln. kishi band bo’lib, u xalq xo’jaligi faol
xodimlarining 26,7 % ini tashkil etadi. Har yili qishloq xo’jaligi o’z xodimlarining bir qismini boshqa
tarmoqlarga o’tkazib iqtisodiyotning bu tarmoqlarida ish kuchini takror ishlab chiqarishga katta hissa
qo’shadi.
Beshinchidan,
qishloq xo’jaligining mamlakat iqtisodiyotidagi roli yana shu bilan aniqlanadiki,
u umumxalq masalalarini hal qilish uchun zarur bo’lgan jamg’arishning muhim manbai hisoblanadi.
Bu tarmoqda mamlakat xalq xo’jaligida tashkil topgan qo’shilgan qiymatning 30 foizga yaqini
yaratiladi. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari va ulardan qayta ishlangan tovarlarni sotishdan jami valyuta
tushumining 40–50 foizi tashkil topadi. 2012 yilda birgina paxta tolasi eksportidan 1259,7 mln. va
oziq-ovqat mahsulotlari eksportidan 877,2 mln. AQSh dollarilik tushum kelgan.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlaridan farq qiladigan
o’ziga xos xarakterdagi xususiyatlari ham mavjud:
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining birinchi
xususiyati shundan iboratki,
tarmoqda yer-suv resurslari, o’simlik va tabiiy hayvonot dunyosi, tirik
organizmlar, biologik mehnat vositalaridan foydalaniladi. Bu yerda ishlab chiqarish jarayoni obyektiv
sharoitlarga, tirik organizmlarning rivojlanishi va o’zgarish tezligiga bog’liq. Bu shart-sharoitlardan

58
foydalanish dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarida ishlab chiqarishni tashkil qilishning ilg’or
shakllarini hamda xodimlarga haq to’lashni tanlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining ikkinchi xususiyati shuki,
bu tarmoqda bosh ishlab
chiqarish vositasi yer resurslari hisoblanadi. Agar sanoatda (qazilma sanoatdan tashqari) yer
korxonalarni joylashtirish uchun makon bo’lib xizmat qiladigan bo’lsa, qishloq xo’jaligida esa u
asosiy va almashtirib bo’lmaydigan ishlab chiqarish vositasidir. Mehnat jarayoni va mahsulot ishlab
chiqarish qishloq xo’jaligida bevosita yer bilan, uning sifati, undan foydalanish jarayoni bilan
bog’liq. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi katta yer maydonlarida agregatlar yordamida amalga
oshiriladi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida suv hamda energetik resurslarga talab juda yuqori
hisoblanadi.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining uchinchi xususiyati
Yuqorida keltirilgan ikki
xususiyatidan kelib chiqadi. Unda takror ishlab chiqarish iqtisodiy jarayoni tabiat bilan
chambarchars bog’langan, mahsulot ishlab chiqarish biologik sikl bilan bog’liq.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining to’rtinchi xususiyati
tuproq-iqlim sharoitiga
bog’liqligidir. Qishloq xo’jaligi ekinlarining hosildorligi yillar bo’yicha iqlim sharoitiga qarab, ob-
havoga qarab o’zgarib turadi, bu esa o’z navbatida chorvachilikning rivojlanishiga, qishloq xo’jaligi
ishlab chiqarishining samaradorligiga ta’sir qiladi. Olimlarning tadqiqotlariga ko’ra, ko’pgina qishloq
xo’jaligi tarmoqlarida teng harajatlarga teng natija olinmaydi.

Download 8,59 Mb.

1 ... 48 49 50 51 52 53 54 55 ... 386

Download 8,59 Mb.

Pdf ko'rish