234
Agar yetkazib beruvchidan qabul qilingan qaytariladigan tara qiymati olingan tovar-moddiy
zaxiralar narxiga qo‘shilgan bo‘lsa, qaytariladigan tara qiymati ularning ehtimol tutilgan
foydalanilishi yoki ularni realizatsiya qilish narxi bo‘yicha ularni sotib olish uchun qilingan
xarajatlarning umumiy summasidan chiqarib tashlanadi. Mahsulot yetkazib beruvchidan tovar-
moddiy zaxiralar bilan qabul qilingan hamda qaytarilmaydigan tara va o‘rov idishlari qiymati ularni
sotib olish xarajatlari summasiga kiritiladi. Tarani qaytariladigan yoki qaytarilmaydigan tara
jumlasiga kiritish tovar-moddiy zaxiralarni sotib olish shartnomasi (kontrakti) shartlari bilan
belgilanadi.
Moddiy xarajatlar summasi qaytariladigan chiqindilar qiymatiga kamaytiriladi. Ushbu
moddaning qo‘llanilishi maqsadida qaytariladigan chiqindilar deganda xom ashyo (materiallar),
yarim tayyor mahsulotlar, issiqlik beruvchi va boshqa turdagi moddiy resurslarning tovarlar (ishlar,
xizmatlar) ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘lgan, boshlang‘ich resurslarning iste’molboplik
xususiyatlarini (kimyoviy yoki fizik xossalarini) qisman yo‘qotgan va shu tufayli xarajatlar oshib
ketgan (mahsulot chiqishi kamayib ketgan) holda foydalaniladigan yoki belgilangan maqsadi
bo‘yicha foydalanilmaydigan qoldiqlari tushuniladi.
Tovar-moddiy zaxiralarning texnologiya jarayoniga muvofiq boshqa bo‘linmalarga boshqa
turdagi tovarlarni (ishlar, xizmatlarni) ishlab chiqarish uchun to‘laqonli xom ashyo (materiallar)
sifatida o‘tkaziladigan qoldiqlari, shuningdek texnologiya jarayonini amalga oshirish natijasida
olinadigan qo‘shimcha (yo‘l-yo‘lakay olingan) mahsulot qaytariladigan chiqindilar jumlasiga
kirmaydi.
Qaytariladigan chiqindilar quyidagi tartibda baholanadi:
agar bu chiqindilardan asosiy yoki yordamchi ishlab chiqarish uchun foydalanish mumkin
bo‘lsa-yu, lekin bunda xarajatlar oshib ketsa (tayyor mahsulot chiqishi kamayib ketsa), ehtimol
tutilgan foydalanish narxida;
agar bu chiqindilar chetga realizatsiya qilinsa, realizatsiya qilish narxida.
