23
EYK ni tarmoq kuchlanishiga tenglash uchun SG qo‘zg‘atish toki
o‘zgartiriladi, chastotalarni tenglash uchun
esa generator rotorining
aylanish chastotasini o‘zgartirish kerak bo‘ladi.
Sinxron generatorlarni parallel ulash usullari. SG larni parallel
ulashning quyidagi usullari mavjud:
1) aniq sinxronlash usuli – bu usulda generatorlarni parallel ulashning
uchta talabi aniq bajarilishi shart.
Agar ulagich Q
1
uzilgan bo‘lsa, SG salt ishlashi holatida ishlaydi va Q
1
klemmalarida EYK
U
=
G
E
+
T
U
bo‘ladi.
Agarda parallel ulanadigan
generatorning aylanish chastotasi o‘z-garmas bo‘lib, u nominal aylanish
chastotasiga teng bo‘lsa,
G
E
va
T
U
lar bir
xil burchak chastota bilan
aylanardi, natijada
U
ni o‘zgarmas qilib saqlab bo‘lmaydi, shu sababli
G
E
va
T
U
larning chastotalari orasida farq bo‘ladi. Ana shuning uchun ham
G
E
va
T
U
bir-biriga nisbatan
Г
Т
Г
Т
f
f
2
burchak chastota bilan
aylanadi. Buning oqibatida U noldan 2U
t
gacha o‘zgaradi va chiroqlardagi
kuchlanish ham o‘zgarib turadi, ya’ni chiroqlar bir vaqtda yonib va o‘chib
turadi.
Generatorni tarmoqqa parallel ulashning eng qulay vaqti U0 bo‘l-
gandagi
holatdir, bunda chiroqlar o‘chgan holat bo‘ladi. Ana shu vaqtda
G
E
va
T
U
vektorlari bir-biriga nisbatan teskari fazada bo‘ladi, ya’ni
G
E
–
T
U
.
Uch fazali SG larni sinxronoskop chiroqlari «o‘chish» 3.1,
a-rasm va
«yorug‘lik aylanishi» 3.1,
b-rasm sxemalari bo‘yicha ulanadi.
Quyida
«o‘chish» sxemasi (1,
a-rasm) bo‘yicha generatorni parallel ulash usulini
ko‘rib chiqamiz.
Bu sxemada chiroqlar A-A, B-B va C-C
nuqtalar orasiga ulangan
bo‘lib, har bir juft nuqtalar bir fazani tashkil qiladi. Bu nuqtalar orasidagi
kuchlanishlar qiymati nolga teng bo‘lganda va chiroqlar o‘chganda ulagich
«Q» qo‘shiladi. Bu holda tarmoq kuchlanishi
T
U
va SG EYK
G
E
lar bir-
biriga nisbatan teskari fazada bo‘ladi (3.1,
a-rasm).
«Yorug‘lik aylanishi» sxemasi bo‘yicha generatorni tarmoqqa parallel
ulash 3.1,
b-rasmda ko‘rsatilgan. Bunda I-chiroq A-A bir xil faza nuqtala-
riga, qolgan ikkita chiroq esa har xil faza nuqtalariga B-B va C-B
ulangan bo‘ladi. Ulagich «Q
1
» A-A nuqtadagi chiroq o‘chgan va qolgan
ikki chiroq esa bir xil ravshan yongan holatda ulanishi kerak.
Ulagich «Q
1
» ning yaxshi ulash holatini
bilish uchun yuqoridagi
sxemada ham A-A nuqtalar orasiga voltmetr ulanadi. A-A nuqtalar
orasidagi kuchlanish qiymati nol bo‘lganda
bu voltmetrning strelkasi
24
chiroqlar o‘chganda va yonganda sekin tebranadi va nolni ko‘rsatadi. Ana
shu vaqtda generator ulanishi lozim.
Hozirgi vaqtda elektr stansiyalarda mukammallashgan sinxronoskoplar
ishlatilmoqda. Bu sinxronoskoplar SG larni parallel ulashdagi vaqtni aniq
ko‘rsatib beradi.
