Əməliyyat gücləndiricisi əsasında yaradılan multivibrator. İstənilən impuls qurğusu gücləndirici kaskadlar üzərində yaradıldığından, bu məqsədlər üçün əməliyyat gücləndiricilərindən də istifadə etmək olar. Əks əlaqə dövrəsinə malik istənilən gücləndiricidə avtorəqslər rejimində işləyən generator
yaratmaq üçün öz-özünə həyəcanlanma şərtləri, yəni faza və amplitud balansı
şərtləri ödənilməlidir.
k (1) b (1) 2nk Ku (1 ) Bu (1) 1
(k 0,1,2,...)
Bu şərtlər ancaq bir tezlik üçün yerinə yetirilərsə sxemin çıxışında ancaq bir tezliyə malik rəqslər alınır və qurğu harmonik rəqslər generatoru adlanır. Əgər bu şərtlər bir neçə tezlik üçün ödənilərsə, onda çıxış gərginliyi qeyri- harmonik xarakter daşıyır. Xüsusi halda, bu şərtlər sonsuz tezlik diapazonunda 0 ödənilərsə, generatorun çıxış gərginliyi sıçrayışlar formasında olur.
Əməliyyat gücləndiricisi əsasında qurulan generatorların fərqli xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, əməliyyat gücləndiricilərinin, xüsusən də girişində sahə tranzistorları olanlarının giriş müqaviməti çox böyük(10100 Mom) olduğundan zaman sabiti elementlərinin bir sıra kriteriyaları nəzərə almaqla seçilməsi məsələsi əlverişli olur. Lakin bu halda da temperatura görə tezliyin lazımi stabilliyinin təmin edilməsi üçün xüsusi tədbirlər həyata keçirilməlidir. Məsələn, bir çox hallarda əməliyyat gücləndiricisinin əks əlaqə dövrəsində termokompensasiya elementi, yaxud dövrəsi qoşulur.
Əməliyyat gücləndiricisi əsasında yaradılan generatorun sxemi şəkil 5.17
–də göstərilmişdir. Sxemdə əməliyyat gücləndiricisi iki əks rabitə dövrəsi ilə
ötürmə əmsalı
müs R2müs /(R1müs R2müs )
olan müsbət və ötürmə əmsalı
m 1/(Rm
Cm
1)
olan mənfi əks rabitə ilə əhatə olunub.
Uçıı .m Uçıı .m
halında sxemin iş prinsipinə baxaq. Əməliyyat gücləndiricisinin invers girişinə nəzərən ötürmə xarakteristikası düzbucaqlı formada olur ki, bu da əməliyyat gücləndiricisinin invers gərginlik komparatoru funksiyasını yerinə yetirən halına uyğun gəlir.
Şəkil 5.17. Əməliyyat gücləndiricisi əsasında yaradılan generator
Fərz edək ki, to anında sxemə qida gərginliyi verilir. Gücləndirici ətalətsiz müsbət əks rabitə ilə əhatə olunduğundan və onun invers girişindəki gərginlik
U gir .i UCm m 0
olduğundan, gücləndiricinin çıxışında gərginliyin iki kənar
qiymətlərindən biri eyni ehtimalla yaranır.
Fərz edək ki, Uçıı 1 Uçıı .m . Bu halda əməliyyat gücləndiricisinin giriş
gərginliyi
U gir i
U gir.inv U gir.q / i müs Uçıı .m 0
qiymətini alır. Giriş
gərginliyinin bu qiymətində çıxış gərginliyi müsbət qütblülüyə malik olur.
Əməliyyat gücləndiricisinin çıxışında müsbət gərginlik yarandıqdan sonra
kondensatorun dolması prosesi başlayır. Bu proses
d Rm
Cm
zaman sabiti
ilə baş verir və əməliyyat gücləndiricisinin giriş gərginliyinin artması ilə müşahidə olunur. Odur ki, sxemin vəziyyəti kvazi (müvəqqəti) dayanıqlı olur.
İnvers girişdə gərginlik
U gir / inv mws U ,; x / m
(bu halda UgirƏG=0 olur)
qiymətini aldıqda gücləndiricinin çıxış gərginliyi polyarlığını dəyişir və Uçıx1= - Uçıx.m qiymətinə qədər azalır. Qeyri-invers girişdəki gərginlik U gir.q / i müs Uçııx
qiymətinə qədər azalır, giriş gərginliyi isə
qədər artır.
U gir i
2 müs Uçıı .m 0
qiymətinə
Sxemin yeni vəziyyəti də kvazidayanıqlı olur. Əməliyyat gücləndiricisinin çıxış gərginliyinin işarəsinin dəyişməsi kondensatorun yenidən dolmasını təmin edir. Nəticədə gücləndiricinin giriş gərginliyi zaman keçdikdə azalacaqdır və U girƏG=0 olduqda sxemin növbəti çevrilməsi baş verir, proses təkrarlanır.
Beləliklə, əməliyyat gücləndiricisinin çıxışında düzbucaqlı formada dəyişən U çıx1 gərginlik formalaşır. Kondensatordakı U çıx2 gərginliyinin forması kondensatorun dolmasının eksponensial prosesinin başlanğıc hissəsinə-üçbucaq formasına uyğun gəlir. Buradan belə nəticə alınır ki. göstərilən sxemə əməliyyat gücləndiricisinin çıxışına nəzərən avtorəqslər rejimində işləyən multivibrator, kondensatordakı gərginliyə nəzərən mişarvari gərginlik generatoru sxemləri kimi baxmaq olar. Sxemin çıxış impulslarının təkrarlanma tezliyi
|