Gərginlik - tezlik çeviriciləri
Gərginliyin tezliyə çevrilməsinin müxtəlif üsulları mövcuddur. Gərginlik - tezlik çeviricisinin, gərginliklə idarə olunan sabit cərəyan generatoru vasitəsi ilə kondensatorun dolmasına əsaslanan struktur sxemi gərginliyi idarə olunan cərəyan generatorundan, kondensatordan, müqayisə qurğusundan, formalaşdırma sxemindən və açardan ibarətdir.
Şəkil 6.5. Gərginlik – zaman çeviricisinin zaman diaqramı
Cərəyan generatoru C kondensatorunun səviyyəsi UD dayaq gərginliyi ilə müəyyən olunan hədd gərginliyinə qədər xətti qanunla dolmasını təmin edir. Kondensatordakı gərginlik UD qiymətinə çatdıqda müqayisə sxemi öz vəziyyətini dəyişir və formalaşdırıcı sxemi işə salır (şəkil 6.6).
Formalaşdırıcı sxem bir dayanıqlı vəziyyətə malikdir (təkvibrator) və davametmə müddətləri dəyişməz qalan çıxış impulslarını formalaşdırır. Müqayisə sxeminin çıxışında eyni zamanda K açarının kontaktlarını qapayan idarə impulsu da formalaşır. Qapanmış açar kondensatorun boşalması prosesini təmin edir. Sonra proses təkrarlanır. Əgər cərəyan generatorunun çıxış İçıx
cərəyanı giriş Ugir gərginliyinə mütənasib olarsa, belə sxem gərginliyi tezliyə çevirməyə imkan verir. İstənilən t zaman anında kondensatordakı gərginlik üçün (açar açıq olduqda)
UC =i · t / C
yazmaq olar. Kondensatordakı UC gərginliyi özünün UD hədd qiymətinə çatması üçün lazım olan müddəti
U D C
K U gir
ilə müəyyən edilə bilər. Burada K – giriş gərginliyi ilə generatorun çıxış cərəyanı arasındakı mütənasiblik əmsalıdır. qiymətini bilməklə çıxış tezliyinin giriş gərginliyindən asılılığını
F 1
K U gir
çıı
UD C
ifadəsi ilə müəyyən etmək olar.
Şəkil 6.6. Gərginlik - tezlik çeviricisinin struktur sxemi
Qeyd etmək lazımdır ki, real halda kondensatorun boşalma müddəti sıfırdan fərqlidir və hər sxem üçün dəyişməzdir (sabitdir). Bu isə verilmiş ifadə ilə tezliyin təyin edilməsində əlavə xəta yaradır. Bu xəta yüksək tezliklərdə çoxalır.
Gərginliyin tezliyə çevrilməsi üçün ƏG-lərdə yaradılan inteqrallayıcı və kondensatora paralel qoşulmuş bipolyar tranzistordan istifadə etmək olar (şəkil 6.7). Tranzistor kondensatorun sürətlə boşalmasına imkan yaradır. Burada da çıxış impulslarını formalaşdırmaq üçün bir dayanıqlı vəziyyətə malik multivibratordan istifadə etmək olar.
Şəkil 6.7. Əməliyyat gücləndiricilərində gərginliyin tezliyə çevrilməsi sxemi
Çeviricinin çıxış siqnalının tezliyinin dəyişməsinin yüksək xəttiliyini almaq üçün inteqrallayıcı kondensatorun dolmasının kompensasiya edilməsi üsulundan istifadə etmək lazımdır (şəkil 6.8).
Burada əməliyyat gücləndiricisinin girişinə gərginlik və ya cərəyan (İ1) verilir. Əməliyyat gücləndiricisinin çıxış siqnalı çox dəqiq G generatoruna daxil olur. G işə düşür və çıxış impulsları ilə cərəyan impulsları generatoru idarə olunur. Cərəyan impulsları I2 giriş siqnalı ilə inteqratorun əks əlaqə siqnalının cəmlənməsi nöqtəsinə (A) verilir. Cərəyan impulsları işarəcə giriş cərəyanının əksinədir. Cərəyan impulslarının təkrarlanma tezliyi elə seçilir ki, inteqrallayıcının müsbət giriş cərəyanı tamamilə kompensasiya oluna bilsin. Çeviricinin çıxışında impulsları formalaşdıran sxem nəzərdə tutulmuşdur.
Şəkil 6.8. Yüksək xəttiliyi təmin edən çeviricinin sxemi
| 