10
Foyda mamlakat moliya tizimida korxonalar moliyaviy faoliyatining natijasi sifatida
muhim ro’l o’ynaydi.
Moliya tizimi davlat byudjeti, korxonalar moliyasi, sug’urta
tashkilotlari va kredit muassasalarining faoliyatlari asosida shakllanadi.
Shunday
ekan bozor sharoitida korxona foydasi juda katta ahamiyatga ega. Foydaning yuzaga
kelishi va uning taksimlanishi natijasida iqtisodiyot va korxonaning o’zi uchun zarur
bo’lgan pul mablag’lari yuzaga keladi. Jamiyatda ishlab chiqarish soxasi va noishlab
chiqarish soxasi ham pul mablag’lari bilan ta’minlanadi. Moliya tizimining
shakllanishini korxonalarda foydasiz tasavvur qilib bo’lmaydi,
xozirgi sharoitda har
bir korxona foyda olishi lozim, agar foyda olishga erishmasa
u faoliyatini davom
ettira olmaydi. Bozor iqtisodiyoti ham shuni talab qiladi.
Mexnatning moddiy xarajatlari quyidagilardan iborat:
Maxsulotga qo’shiladigan xom ashyo va materiallar -sotib olingan materiallar
A) ( ishlab chiqarishni me’yorida o’tishini ta’minlash,
extiyot qismlar,
maxsulotlarni o’rash, joylash uchun materiallar va hokazo).
· Ishlab chiqarish xususiyatiga ega xizmatlar va ishlar.
· Tabiiy xom ashyo (suv, yog’och va hokazo).
· Energiya va yoqilg’ining hamma turlari.
· Materiallarning tabiiy kamayishi.
B) Ishlab chiqarish xarakteridagi mexnatga to’lovlar:
· Bajarilgan ishlar uchun to’lovlar.
· Qo’shimcha to’lovlar.
· Ishlanmagan vaqtlar uchun to’lovlar
V) Ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar:
· Ish haqi fondiga nisbatan ajratmalar.
· Nodavlat nafaqa fondiga, ixtiyoriy tibbiy sug’urtaga
va boshqa ixtiyoriy
to’lovlar.
G) Asosiy fondlar va nomaterial aktivlar amortizatsiyasi:
· Asosiy fondlarning eskirishiga qarab bosh birlamchi bahodan ajratma.
D) Ishlab chiqarish xarakteridan boshqa xarajatlar:
11
· Ishlab chiqarish jarayoniga ko’rsatilgan xizmatlar.
· Ishlab chiqarish xom ashyo va materiallar bilan ta’minlash.
· Asosiy fondlarni ishchi xolda saqlash xarajatlari.
· O’t o’chirishni ta’minlash va qorovullar.
· Ishlab chiqarish asosiy fondlarini ijara haqi va x.k.
