A. Me’yoriy xarajatlar bo’yicha hisobga olish

19 
Me’yoriy xarajatlar ± 
Me’yordagi 
xarajatlardan 
chetga chiqish 
= Haqiqiy 
xarajatlar 
Ushbu tartibda buxgalteriya hisobida moddiy qiymatliklarning (asosiy 
materiallar, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulotlar) harakati belgilangan 
me’yorlar bo’yicha baholanishi shartidan kelib chiqiladi. Ushbu faoliyat jarayonida 
aniqlangan chetga chiqishlar ro’yobga chiqish holatida yig’ilib boriladi va hisobot 
davrining oxirida me’yordagi xarajatlarning hajmiga ko’shiladi. 
V. Haqiqiy va me’yordagi xarajatlarni bir yo’la hisobga olish. Ushbu usul 
ishlab chiqarishdagi xarajatlar to’g’risidagi ma’lumotlarni ikki bahoda: 
§ haqiqatda yig’ilgan xarajatlar bo’yicha; 
§ haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va ko’rsatilgan 
xizmatlarning hajmiga sarflangan me’yoriy xarajatlarning miqdorida yoritishni 
nazarda tutadi. 
Haqiqiy sarflar - Me’yordagi sarflar ± Chetga chiqishlar. 
S. Aralash usulda hisobga olish. Ushbu usul ikkita yo’l bilan hisobni yuritishni 
nazarda tutadi. 
Birinchi yo’l. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning amaliyotida keng tarqalgan 
va mamlakatimizda ham qo’llanishi tavsiya qilingan. Lekin hisobot davri davomida 
jami chetga chiqishni aniq darajada hisobga olish imkoniyati mavjud emas. Hisobot 
oyining oxiridagi tugallanmagan ishlab chiqarishning me’yoriy tannarxi ishlab 
chiqarishga sarflangan xarajatlarning me’yordagi hajmi bilan ishlab chiqarilgan 
tayyor mahsulotlarning me’yoriy tannarxning farqi ko’rinishida aniqlanadi. Natijada 
oy davomida yoki boshqa hisobot davrida hisobga olinmagan chetga chiqish summasi 
hisobot davrining oxiridagi ishlab chiqarishning qiymatiga qo’shiladi. 
Ikkinchi yo’l. Asosiy xarajatlar bo’yicha tasdiqlangan me’yorlarga rioya qilish 
ustidan kundalik nazoratni o’rnatishni nazarda tutadi. Hisobot davri davomida 
me’yordan chetga chiqish bo’yicha olingan ma’lumotlar buxgalteriya hisobining 
tegishli registrlarida umumlashtirilmaydi va schetlarda qayd qilinmaydi. 
Tasdiqlangan me’yorlardan chetga chiqish summasi baholangan tayyor 

20 
mahsulotning hajmiga sarflangan haqiqiy xarajatlar bilan ushbu mahsulot uchun 
sarflanishi lozim bo’lgan me’yoriy xarajatlarni taqqoslash yo’li bilan bir xil 
mahsulotlarning har bir guruxi bo’yicha aniqlanadi. Ushbu holatda tugallanmagan 
ishlab chiqarishning qiymati ishlab chiqarishda yarim fabrikatlar harakatining balansi 
bo’yicha natura ko’rsatkichlardan kelib chiqkan holda me’yoriy tannarxi bo’yicha 
baholanadi, yoki ishlab chiqarish bo’linmalaridagi tugallanmagan ishlab chiqarishni 
xatlab hisobga olish asosida baholanadi. 

Download 1,11 Mb.