19
Me’yoriy xarajatlar ±
Me’yordagi
xarajatlardan
chetga chiqish
= Haqiqiy
xarajatlar
Ushbu tartibda buxgalteriya hisobida moddiy qiymatliklarning (asosiy
materiallar, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulotlar) harakati belgilangan
me’yorlar bo’yicha baholanishi shartidan kelib chiqiladi.
Ushbu faoliyat jarayonida
aniqlangan chetga chiqishlar ro’yobga chiqish holatida yig’ilib boriladi va hisobot
davrining oxirida me’yordagi xarajatlarning hajmiga ko’shiladi.
V. Haqiqiy va me’yordagi xarajatlarni bir yo’la hisobga olish. Ushbu usul
ishlab chiqarishdagi xarajatlar to’g’risidagi ma’lumotlarni ikki bahoda:
§ haqiqatda yig’ilgan xarajatlar bo’yicha;
§ haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va ko’rsatilgan
xizmatlarning hajmiga sarflangan me’yoriy xarajatlarning
miqdorida yoritishni
nazarda tutadi.
Haqiqiy sarflar - Me’yordagi sarflar ± Chetga chiqishlar.
S. Aralash usulda hisobga olish. Ushbu usul ikkita yo’l bilan hisobni yuritishni
nazarda tutadi.
Birinchi yo’l. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning amaliyotida keng tarqalgan
va mamlakatimizda ham qo’llanishi tavsiya qilingan. Lekin hisobot davri davomida
jami chetga chiqishni aniq darajada hisobga olish imkoniyati mavjud emas.
Hisobot
oyining oxiridagi tugallanmagan ishlab chiqarishning me’yoriy tannarxi ishlab
chiqarishga sarflangan xarajatlarning me’yordagi hajmi
bilan ishlab chiqarilgan
tayyor mahsulotlarning me’yoriy tannarxning farqi ko’rinishida aniqlanadi. Natijada
oy davomida yoki boshqa hisobot davrida hisobga olinmagan chetga chiqish summasi
hisobot davrining oxiridagi ishlab chiqarishning qiymatiga qo’shiladi.
Ikkinchi yo’l. Asosiy xarajatlar bo’yicha tasdiqlangan me’yorlarga
rioya qilish
ustidan kundalik nazoratni o’rnatishni nazarda tutadi. Hisobot davri davomida
me’yordan chetga chiqish bo’yicha olingan ma’lumotlar
buxgalteriya hisobining
tegishli registrlarida umumlashtirilmaydi va schetlarda qayd qilinmaydi.
Tasdiqlangan me’yorlardan chetga chiqish summasi baholangan tayyor
20
mahsulotning hajmiga sarflangan haqiqiy xarajatlar bilan ushbu mahsulot uchun
sarflanishi lozim bo’lgan me’yoriy xarajatlarni taqqoslash yo’li bilan bir xil
mahsulotlarning har bir guruxi bo’yicha aniqlanadi. Ushbu holatda tugallanmagan
ishlab chiqarishning qiymati ishlab chiqarishda yarim fabrikatlar harakatining balansi
bo’yicha natura ko’rsatkichlardan kelib chiqkan holda me’yoriy tannarxi bo’yicha
baholanadi, yoki ishlab chiqarish bo’linmalaridagi tugallanmagan ishlab chiqarishni
xatlab hisobga olish asosida baholanadi.
