avtoblokirovka, o ‘qlam i hisoblash,
pereezd signallashtirish
kabilarga interfeys tuzulm asini m isol qilib olish m um kin.
R els zanjiri ho lat kontrolleri uning b o ‘sh yoki bandligini
aniqlashga m o ‘ljallangan.
Q isqa rels zanjiridan qisqa harakat tarkibi o ‘tganda,
re l’s zanjiri band holatdan b o ‘sh holatga o ‘tishi uchun aniq
kechikish vaqti keltiriladi. K ontaktlam i qisqa m uddat ichi-
da holatini o ‘zgarish oldini olish uchun rele kontakt holati
(dirillashi-vibratsiyasi) tashxis qilish uchun aniqlangan va-
qtdan foydalanish m um kin.
K ontaktlar holatining nazorat funksiyasining asosiy vazi-
fasi turli xil releli interfeys v a shu kabi qurilm alar (strelka-
lar, rele kontaktlari, m axsus kalitlar v a tugm alam ing) holati-
ni ishonchli aniqlashdan iboratdir. B u m asala o ‘z navbatida
m axsus kontaktlar holatini jav o b g ar b o ‘lm agan ilovalam i
xal qilinadigan m asalalarga qarab aniqlash im konini beradi.
Shu bilan birga m arkazlashtirishning
m arkaziy kom pyuteri
va O K lari tizim i orasida axborot alm ashinuviga xavfsizlik
b o ‘y icha katta talablar qo ‘yadi. B unday axborotlar m a ’lu-
m otlam i yuqori darajada ortib ketishiga sabab b o ia d i. Bun-
day yechim m a iu m o tla r buzilishi, xavfsizlik nuqtayi nazari-
dan, yuqori darajada him oyalanishini ta ’m inlaydi.
B oshqaruv axborot berish bitlar ketm a-ketligini tashkil
etadi. B u axborotni m arkaziy kom pyuter ishlab beradi va
kerakli y o ‘l qurihna elem entlariga ta ’sir k o ‘rsatish uchun
O K iga uzatadi.
Yo‘l qurilm alari holati haqidagi axborot
O K tom onidan ishlab chiqariladi. B u o ‘z
navbatida m arka-
ziy kom pyuterga y o ‘l qurilm alari holati haqida maMumot
berish uchun kerak. B archa buym q xabarlar takrorlanishi
tizim ning xavfsizligini ta ’m inlaydi. A dastur A xabam i ish-
lab chiqadi, bunda B dastur B xabam i ishlab chiqadi. M a ’Iu-
m otlarga q o ‘shim cha sifatida, har bir xabar betakror adres
(m anzil) vaqt belgisi v a m e’yordan ortiq maMumotlar bilan
ta ’m inlanadi. A v a B xabarlar bir
davr ichida ishlab chiqila-
di va uzatiladi. Q abul qilingan axborot ajratiladi v a axborot
51
www.ziyouz.com kutubxonasi
xavfsizligi ta ’m inlangan holda u zatilayotgan buyruq form a-
ti b o ‘yicha turli b o ‘lganda ham tahlil qilinadi.
U zatish nazorat qurilm alari uzatilgan telegram m ani qabul
qilish bilan uni ochadi v a kerakli obyekt kontrollerlariga
uzatadi. H ar bir O K qabul qilingan A va B telegram m ani mos
ravishda A v a B dasturlar yordam ida m antiqiy m osligi va
to ‘g ‘riligini tekshiradi. A gar A yoki B dastur telegram m alar
orasida m oslik buzilganligi aniqlansa bunda O K lari barcha
buyruqlari inkor etiladi va m arkaziy kom pyuter telegram m a
no to ‘g ‘riligi va aniqlangan xatoning sababini k o ‘rsatuvchi
m a’lum otni yuboradi.
O K shkaflari bevosita stansiya binosida yoki y o ‘l quril-
m alariga yaqin b o i a n m axsus konteynerlarda joylashtiril-
gan b o iis h i m um kin. •
B unda ixtiyoriy konteynerlar
ishlatilishi m um kin faqat
ular atm osfera ta ’sirlaridan him oya qilingan b o iis h i kerak.
O K konkret stansiya loyihalariga m oslashtirish uchun
m axsus m ikro ulab-u'zgichlar ishlatiladi. M ikro ulab-
uzgichlar har bir O K lar adresi v a adres turini o ‘m atish
uchun ishlatiladi. U ndan tashqari m odul va kabellar uchun
m axsus k alit v a m arkerlar q o ila n ila d i. O K v a y o ‘l qurilm asi
orasidagi aloqa b o g ia n is h i kabellar orqali am alga oshirila-
di. U lar platalam ing oldi-ulagichlar orqali ulanadi.
O K tizim i o ‘zida m odulli tizim ni aks ettiradi. U lar k o ‘p
v a turli xil y o i qurilm alari bilan b o g ia n is h n i ta ’m inlaydi.
Interfeysli m odullar chop etilgan platalarda y ig ‘ilgan va
O K lari uchun tokchalarda joylashtiriladi. O K lari chop etil-
gan kirish-chiqish m a iu m o tla r ishlab berish funksiyalarini
ta ’m inlovchi platalar y ig ‘m asidan tashkil topadi v a q o ‘yil-
gan talablarga k o ‘ra axborotni qayta ishlab beradi-X avfsizlik
ta ’m inlashning barcha bosqichlarda:
tizim ishlab chiqish,
uni loyihalash, m ontaj-yig‘ish ishlari, xizm at k o ‘rsatish va
testdan o ‘tkazishlar birlam chi hisoblanadi. O K lari tizim i,
xavfsizlikni texnik yechim lar q o ‘llash hisobiga ta ’m inlaydi.
B ularga dasturlam i diversifikatsiya (kirgizish-o‘m atish) qi-
52
www.ziyouz.com kutubxonasi
lish, qayta aloqa qilish prinsipi va xavfsiz apparat ta ’m inoti
kiradi.
D astum i diversifikatsiyalashda dasturiy ta ’m inlash tex-
nologik ishlab chiqish tushuniladi. B u orqali bir m antiqiy
funksiyani bajaruvchi dasturlar, ikki gum h dasturlovchilar
tom onidan ishlab chiqariladi. B u esa o ‘z navbatida xatolam i
topish va tizim ishonchliligini oshirishga olib keladi. Ikkala
dastur bitta m ikroprotsessom i
real m asshtab vaqtda nati-
ja la m i taqqoslash bilan am alga oshiriladi. A gar natijalar
orasida farq m avjudligi aniqlansa tizim xavfsiz holatga o ‘ta-
di.
Q ayta aloqa ta ’m oyili, y o ‘l qurilm a haqiqiy holati va
boshqam v ta 'sirlar natijalarini q o ‘shish bilan solishtirish-
ni ta ’m inlaydi. Bu taqqoslash uzluksiz davom etib xatolik
haqidagi m a ’lum ot berilishi va xatolik aniqlansa, tizim ning
xavfsiz holatga o ‘tish im konini yaratadi.
X avfsizlik vositasi
buzilishlar daraxti
