NATIJALAR
Academic Research in Educational Sciences
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-723-731
Google Scholar
Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 728 www.ares.uz
Uglevodorodlarni termik pirolizida hosil bo‟ladigan uglevodorodli erkin
radikallarda piroliz texnologik sharoitiga ko‟ra quyidagi reaksiyalar kechishi
mumkin.
Erkin radikallar hosil bo‟lishi. Erkin radikallar termik bo‟linish jarayonlarida
dastlabki uglevodorod molekulasidan, ko‟pincha bog‟ini uzilishida hosil
bo‟lishi mumkin, masalan etanni pirolizida.
Pirolizni birlamchi dalolati sifatida
bog‟ni amaliy uzilishini e‟tiborga
olmasa ham bo‟ladi. Alkanlar molekulasidagi va bog‟larni bog‟larni
uzilish energiyasi barcha jinsli bog‟liqligidan bog‟lar uchun bir xil emas, molekulalar
tuzilishi va undagi bog‟lar holatiga bog‟liqligidan bir qancha o‟zgaradi. Olefinlar va
aromatik uglevodorodlar molekulalaridagi
va bog‟i alkanlar
molekulasidagi shunday bog‟lariga qaraganda bu qo‟shbog‟lar ancha mustahkamdir.
Radikallar faqatgina monomolekulyar reaksiyalardagina emas, bimolekulyar
reaksiyalarda ham hosil bo‟lishi mumkin.
Reaksion tizimdagi harorat qancha past va yuqori bosim bo‟lsa, bi va
monomolekulyar yo‟nalishdagi radikallar hosil bo‟lish tezlik nisbati shuncha yuqori
bo‟ladi. Ba‟zi sharoitlarda (past haroratda) bimolekulyar reaksiyalar bo‟yicha
radikallar hosil bo‟lishi monomolekulyar jarayoniga qaraganda yuqori tezlikda
boradi.
Ta‟sirlanuchi uglevodorodlar molekulalaridagi turli va bog‟lar
uzilish energiyasi nisbati, radikallar reaksiya tezligini va reaksiya mahsulotlari
tarkibidagi turli radikallarning hosil bo‟lish miqdorini belgilaydi.
O‟rin almashish reaksiyasi (vodorod atomini uzilish), masalan:
̇
̇
Molekuladagi vodorod atomining joylashgan holatiga ko‟ra uzilish aktivlanish
energiya kattaligi munosabatining bog‟liqligidan bu atomlarning uzilish tezligi
turlichadir, bu esa hosil bo‟luvchi radikal strukturasini aniqlashda va keyinchalik
molekulalar emirilishidagi mahsulot tarkibini ham aniqlaydi. Demak, radikalni
propan bilan o‟zaro ta‟siri natijasida erkin valentlik holatidan farqlanuvchi
radikali hosil bo‟lishi mumkin:
|
