95
yotgan barcha qonunlar, me’yoriy hujjatlar va normativ aktlarda
rasmiylashtirilgan axborotlardan foydalanish tushuniladi.
Ilmiy-texnikaviy ma’lumotlar, eng yangi taraqqiyot, jahondagi
o‘zgarishlar, fan va texnika yutuqlarini o‘zida mujassam etgan axborot-
lardir. Bu axborotlar tahlil uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Tabiiy-ekologik ma’lumotlar, tabiat, yer, iqlim va boshqa ekologik
omillarni mujassamlashtirgan axborotlarni
iqtisodiy tahlilda muhim
manba sifatida o‘rganiladi.
Boshqa manbalarga esa, iqtisodiy, huquqiy, ilmiy-texnikaviy, ta-
biiy-ekologik manbalarda aks etmagan ma’lumotlar tushunilib,
bunga
ommaviy axborot vositalari, gazeta va jurnallardagi, radio va televi-
deniyadagi keltirilgan axborotlardan foydalanish tahlil uchun muhimdir.
Ko‘plab manbalarni tahlil jarayonlarida qo‘llash ularning mazmunini
boyitishga, boshqaruv qarorlarini xolisona bo‘lishini
va korxonalarni
bozor iqtisodiyoti sharoitida faol qatnashishiga imkon yaratadi.
Iqtisodiy manbalar boshqa axborotlardan quyidagi xususiyatlari
bilan ajralib turadi:
·
Hujjatlashganligi – barcha iqtisodiy hodisa va jarayonlar sodir
bo‘lishi bilan tegishli boshlang‘ich hujjatlarda qayd etiladi hamda
axborot sifatida rasmiylashadi.
·
Turli-tumanligi – hodisa va voqealar ko‘pgina manbalarda qayd
etilib, hajmi, mazmuni, shakli jihatidan bir- biridan farqlanadi.
·
Ommaviyligi va hajmining kengligi – ko‘pgina
iqtisodiy
axborotlar tegishli shaklga ega bo‘lganligi, hisobot shakllarining yuqori
organlar tomonidan tasdiqlanilganligi ularni tushunishni, bilishni
osonlashtiradi.
·
Ma’lum davrlarda takrorlanib turishligi – tasdiqlangan me’yoriy
hujjatlar muntazam to‘lg‘azilib tegishli tashkilotlarga topshirilish ko‘zda
tutiladi, hisobot davrlari – choraklar, yarim hamda yillik muddatlarga
bo‘linib axborotlar tuziladi.
·
Qonunlashganligi va chegaralanganligi –
barcha iqtisodiy
axborotlar davlat tashkilotlari, moliya vazirligi, makroiqtisod vazirligi
va soliq qo‘mitasi tomonidan tasdiqlangan shakllarga asoslanib tuziladi.
Bozor iqtisodi sharoitida korxonalar uchun muhim sanalgan ayrim
ma’lumotlar boshqalar uchun maxfiy bo‘lib,
faqat egasining ruxsati
bilan e’lon qilinishi mumkin.
·
Ko‘p qirraliligi va sermazmunligi – iqtisodiy axborotlar miqdoriy
va qiymat o‘lchamlarida ko‘rsatiladi, boshlang‘ich hujjatlarda korxona
96
nomi, imzo chekuvchilarning nasl-nomasi, davri va mahsulotlarning
turlari ko‘rsatilgan holda rasmiylashadi.
Iqtisodiy ma’lumotlarning aksariyat qismini hisob axborotlari tash-
kil etib, buxgalteriya, statistika va tezkor hisoblar majmuidan iboratdir.
Buxgalteriya hisobi ma’lumotlari iqtisodiy tahlil axborotlari
tarkibida 70 foizdan ortiq salmoqni egallaydi.
Tahlil uchun kerakli manbalar quyidagi talablarni bajarishi lozim:
1.
Haqqoniylik va xolisonalik tamoyiliga amal qilinadi.
2.
Manbalar tahlil qilinishi uchun keng imkoniyatli bo‘lmog‘i
lozim, ya’ni reja, hisob va statistik ma’lumotlar
hodisa va jarayonlar
mazmunini to‘liq yoritishi, talab qilingan vazifalarni bajarishi kerak.
3.
Iqtisodiy hodisa va voqealarni ifodalovchi manbalar aniq
o‘lchamda aks ettirilishi lozim.
4.
Barcha manbalarning umumiy birligi va uzviy bog‘liqligi saqla-
nadi hamda ulardagi axbarotlar bir-birini to‘ldirib turishini taqozo etadi.
5.
Manbalarga kiritilgan ko‘rsatkichlarni aniqlanish tamoyillari va
aks ettiriladigan davrlar mosligi zarurdir.
Yuqoridagi talablarga javob beruvchi barcha axborotlar tahlilning
aniq bajarilishi, sermazmun bo‘lishligiga imkon yaratadi.
Xo‘jalik faoliyatini avtomatik boshqarish
sistemasi sharoitida
tashkil etish deyilganda, elektron hisoblash mashinalari (kompyuterlar)
yordamida va iqtisodiy matematik usullarni qo‘llagan holda ishlab
chiqarishning muhim sohalarini aniq va to‘g‘ri boshqarish vazifalarini
amalga oshirish maqsadida tashkil etish tushuniladi.
