5.3. Mahsulot nomenklaturasi va assortimenti tahlili
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida mahsulotlar ishlab
chiqarish hajmining o‘zgarishi iste’molchilar bilan avvaldan tuzilgan
shartnomalardagi talablar miqdoriga bog‘liq. Korxona mahsulot ishlab
chiqarishning biznes-rejadagi ko‘rsatkichini faqat qiymat hajmida
bajaribgina qolmasdan, balki har bir tovar bo‘yicha belgilangan
nomenkulatura va assortimentlarda ham bajarishi talab etiladi. Mahsulot
turlari bo‘yicha ishlab chiqarish biznes-rejasining bajarilishi barcha
sohalarning turli tarmoqlarini mutanosib rivojlanishiga, iste’molchini
mahsulotlar (ish, xizmat)ga bo‘lgan talabini to‘laroq qondiribgina
qolmasdan, bozorni mo‘l-ko‘lligini ta’minlaydi.
Mahsulot, ish va xizmatlarning turi va assortimenti tahlilida
ularning segmentlar bo‘yicha taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan,
profildagi va profilda bo‘lmagan turlari, asosiy va qo‘shimcha
mahsulotlar turlari bo‘yicha turkumlanishi o‘rganiladi. Ular bo‘yicha
reja topshiriqlarining bajarilishi, umumiy reja topshiriqlarining
bajarilishida ularning ta’siri, mahsulotlar tuzilishidagi tarkibiy
o‘zgarishlarga baho beriladi.
Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida tovarlar
guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda hisobga
olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti deb - esa, mahsulotlarning
ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni uning turlari, navi, o‘lchami,
markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.
Tovarlar nomenklaturasi va assortimentini o‘rganishda o‘rtacha
assortiment rejasining bajarilishi tahlil etiladi.
Firma va kompaniyalar faoliyatini tahlil etishda o‘rtacha assor-
timent rejasini bajarilishini ham aniqlash muhim hisoblanadi. O‘rtacha
assortimenti rejasini bajarilishi, odatda, eng kichik raqamlarni jamlash
usuli oraliq amalga oshiriladi. Bunda har bir assortiment turlarini
haqiqatda ishlab chiqarilish miqdorlari biznes-rejasi bilan solishtirilib
har ikki ko‘rsatkichdan eng kichigi assortiment hisobiga ishlab chiqa-
rilgan mahsulot tarkibiga qabul qilinadi. Assortiment hisobiga ishlab
chiqarilgan mahsulot tarkibiga qabul qilingan ko‘rsatkichlarning jamini
167
biznes-reja bo‘yicha ishlab chiqarilishi lozim bo‘lgan jami mahsulot-
larga bo‘lish orqali o‘rtacha assortiment rejasinining bajarilishi aniq-
lanadi.
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, tahlil qilinayotgan aksionerlik
jamiyatida joriy hisobot davrida besh xil assortimentdagi mahsulotlar
ishlab chiqarish rejalashtirilgan bo‘lib, ulardan «A», «V» va «D»
assortimentdagi mahsulotlar natura holatida ortig‘i bilan ishlab
chiqarilgan. Qolgan ikki xil assortimentdagi mahsulotlarni ishlab
chiqarish rejalari esa to‘liq bajarilmagan. Natijada mazkur aksionerlik
jamiyatida joriy yilda jami assortiment hisobiga 2059597 ming so‘mlik
mahsulot ishlab chiqarilgan bo‘lib, o‘rtacha assortiment rejasining
bajarilishi 97,26 % (2059597 / 2117539 * 100) ni tashkil etgan. O‘rta-
cha assortiment rejasining bajarilmasligiga «B» va «G» turdagi mah-
sulotlar bo‘yicha ishlab chiqarish rejasining bajarilmasligi sabab
bo‘lgan, ammo korxonada o‘rtacha assortiment rejasi 100 % ga
bajarilmagan bo‘lsada, mahsulot ishlab chiqarish rejasi 118,81 %
(2515931 / 2117539 * 100) ga bajarilgan, ya’ni reja ortig‘i bilan bajaril-
gan. Korxona ma’muriyati assortiment rejasining bajarilmaslik
sabablarini chuqur o‘rganishlari va o‘z vaqtida tegishli choralarni
ko‘rishi lozim bo‘ladi.
Assortiment rejasining bajarilmasligi ko‘rsatkichi orqali ham
assortimentga baho berish mumkin.
|
