7. Materiallar xarajatining bazis davridan farqlanishiga qan-
day omillar ta’sir etadi?
a) mahsulot miqdori, uning strukturasi, material sarfi me’yori,
material baholari;
b) ishlab chiqarish hajmi, uning strukturasi, material qaytimi,
material baholari;
d) mahsulot hajmi, uning strukturasi, material sig‘imi, material sarf
me’yori;
e) ishlab chiqarish hajmi, material sarfi me’yori, material bahosi,
material sifati.
8. Material bahosini shakllanishidagi transport – tayyorlov
xarajatlari nimalarga bog‘liq?
a) yuk tashish masofasi, transport turi, kadrlar malakasi;
b) transport turi, transport xizmati tarifi, kadrlar malakasi;
d) yuk tashish masofasi, transport turi, transport xizmati tarifi;
e) tashiladigan yuk miqdori, foydalanilgan transport turi, transport
xizmat tarifi.
9. Materiallardan samarali foydalanish darajasini tahlil qiling:
Ko‘rsatkichlar
O‘tgan yil
Hisobot yili
1. Tovar mahsuloti, mln. so‘m
3300
3000
2. Material sarflar, mln. so‘m
1870
2400
3. Material sig‘imi
?
?
a) 0,58:0,9; b) 0,60:10; d) 0,54:0,7; e) 0,57:0,8.
256
VIII BOB. MAHSULOT (ISH, XIZMAT)LAR ISHLAB
CHIQARISH XARAJATLARI TAHLILI
8.1. Ishlab chiqarishni tashkil etishning nazariy va
uslubiy jihatlari
Ishlab chiqarishni tashkillashtirish mavjud mehnat, moddiy va pul
resurslaridan unumli foydalanishni o‘zida aks etgan kompleks tadbiriy
choralar yig‘indisidan iborat. Ishlab chiqarishni tashkillashtirish mahsu-
lot ishlab chiqarish hajmi, shartnoma, majburiyatlarni bajarilishi, xara-
jatlarni kamaytirish, ijtimoiy va iqtisodiy muammolar yechimini o‘z
ichiga oladi. Kompleks tahlil orqali korxonaning ishlab chiqarishini
tashkil etish darajasi, haqiqiy va bazis davridagi ko‘rsatkichlarini
taqqoslash tufayli ko‘rilgan tadbiriy choralar rejasining bajarilishini
baholaydi; ishlab chiqarishni tashkil etishning takomillashtirishni xo‘ja-
lik faoliyati natijalariga bo‘lgan ta’sirini aniqlaydi; rezervlar hisoblanadi
va ulardan foydalanish yo‘llarini belgilaydi. Qimmatli uskuna, mexa-
nizm, mehnat resurslaridan to‘liq foydalanmaslik ishlab chiqarish xara-
jatlarini ortib ketishiga olib keladi.
Ishlab chiqarishni tashkil etish darajasini ifodalovchi asosiy
ko‘rsatkichlar quyidagilar hisoblanadi (25-chizma):
1. Ishlab chiqarishni ixtisoslashuv va kooperatsiya darajasi.
2. Ishlab chiqarish jarayonining davom etish muddati va strukturasi.
3. Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligi.
4. Ishlab chiqarishni maromiyligi.
5. Ishlab chiqarishning faollik darajasi.
Ishlab chiqarishni tashkil etish darajasini kompleks baholash
tizimida ishlab chiqarishni ixtisoslashuvi, tig‘izligi va ixchamlik
ko‘rsatkichlari hamda ishlab chiqarishning ta’minlanish va xizmat
ko‘rsatish ko‘rsatkichlari muhim o‘rin egallaydi. Bozor munosabatlari
sharoitida korxonalarni ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi mahsulot
tannarxini pasaytirish, unumdorlik darajasini oshirishda asosiy omil
hisoblanadi. Ishning natijasi ishlab chiqarish maromi, ishlab
chiqarishning faolligi ham muhim ahamiyat kasb etadi.
257
25-chizma. Ishlab chiqarishni tashkil etish daraja ko‘rsatkichlari va ularni
|
