Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

270
 
8.5. Ishlab chiqarish xarajatlarining iqtisodiy elementi va 
kalkulatsion moddalari bo‘yicha tahlili 
 
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va tahlil etishning uslu-
biy va me’yoriy shakli O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomo-
nidan 1999-yil 5-fevralda tasdiqlangan 54-sonli «Mahsulot (bajarilgan 
ish, ko‘rsatilgan xizmat)lar ishlab chiqarish tannarxi, mahsulot (ish 
bajarish va xizmat ko‘rsatish) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari 
tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi to‘g‘risida»gi 
Nizom (o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan holda) bilan belgilanadi. 
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish xarajatlarini rivojlantirish 
maqsadida buxgalteriya hisobi va hisobotida uning yo‘nalishlari 
bo‘yicha guruhlarga ajratish maqsadga muvofiqdir: 
1. Xarajatlarning iqtisodiy elementlari bo‘yicha; 
2. Xarajatlarning kalkulatsion moddalari bo‘yicha. 
Xarajatlarni elementi bo‘yicha guruhlarga ajratishdan maqsad ularni 
strukturasi, dinamikasini nazorat qilishdan iborat.
Ko‘rsatkichlarni taqqoslash orqali jonli mehnat bilan boshqa xarajat 
turlarini nisbati, ishlab chiqarish zaxiralarini normalashtirish va tahlil 
etish, oborot mablag‘larini tezligini aniqlash va milliy daromadni 
hisoblash imkoniyati tug‘iladi. 
Xarajatlarni elementlari bo‘yicha tahlil natijalariga muvofiq 
material sig‘imi, mehnat sig‘imi va fond sig‘imi darajalari bo‘yicha 
tannarxni pasaytirish imkoniyatlarini aniqlash mumkin. 
Tahlil etishda jami xarajatdagi har bir xarajat elementning tutgan 
salmog‘i aniqlanib, o‘tgan yildagisi hamda smetadagi ko‘rsatkichlar 
bilan taqqoslanadi va bu ko‘rsatkichlarni o‘zgarish sabablari aniqlanadi. 
Mahsulotlarning ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlari 
tarkibini iqtisodiy elementlari va moddalari bo‘yicha quyidagi tarkibda 
berish mumkin. 
Ishlab chiqarish xarajatlarini iqtisodiy elementlari va kalkulatsion 
moddalari bo‘yicha o‘rganish quyidagicha farqlanadi, ya’ni bo‘limlar va 
korxona bo‘yicha jami xarajatlar faqat iqtisodiy elementlari bo‘yicha 
o‘rganiladi, mahsulotlar turi va turkumi bo‘yicha esa ishlab chiqarish 
xarajatlari kalkulatsiya moddalari asosida ko‘rib chiqiladi. Tahlil etishda 
ishlab chiqarish xarajatlarining jami o‘zgarishi va uning tarkibi bo‘yicha 
o‘zgarishlari mutlaq va nisbiy jihatdan o‘rganiladi. Nisbiy jihatdan 
o‘rganishda har bir turkum xarajat moddasi yoki elementining jami 
ishlab chiqarish xarajatlari tarkibidagi salmog‘iga baho beriladi. 

271
71-jadval 

Download 2,53 Mb.