Iqtisodiy tahlil metodologiyasi haqida tushuncha va uning

Download 2,53 Mb. Pdf ko'rish
bet	22/436
Sana	05.01.2024
Hajmi	2,53 Mb.
	#130885

1 ... 18 19 20 21 22 23 24 25 ... 436

Bog'liq
Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc
Amudaryo 1, IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA BUDJETDAN MOLIYALASHTIRISH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI., Internet asoslari fanidan tayyorlagan mustaqil ishi. Tayorladi q (1), 1.18 fonni almashtirish, 5. Lazeli, 989898, Python dasturlash tili haqida, Qattiq jismlarning mexanik xossalari. Moddalarning issiqlikdan k-fayllar.org, Mavzu Zamonaviy iqtisodiy tafakkur yo\'lboshchilari Reja-fayllar.org (1), mavzu Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. S (1), Termiz davlat universiteti Iqtisodiyot va turizm fakulteti 2-ot -fayllar.org, maket, mikrob tematika, Oraliq nazorat (2)

2.2. Iqtisodiy tahlil metodologiyasi haqida tushuncha va uning
asosiy elementlari tavsifi

Fan metodologiyasi o‘zida predmetini anglashga yo‘naltirilgan
tamoyillar, usullar va metodlar, qoidalar tizimini aks ettiradi. Bilish fao-
liyati jarayonini yaxlit tadqiq etuvchi anglash nazariyasidan metodo-
logiya shunisi bilan farq qiladiki, u anglash metodlariga ko‘proq diq-
qatni qaratadi. Agar fan nazariyasi o‘zida bilish jarayoni natijasini aks
ettirsa, u holda metodologiya ushbu bilimlarga erishish usuli va tadqiqiy
faoliyatga yo‘naltiruvchi asos sanaladi. Fan metodologiyasining asosiy
tarkibiy qismlari – bu predmetni o‘rganish yondashuvining umumiy
tamoyillarini va uni tadqiq etishning aniq metodikasini ishlab chiqishdir.
Turli fanlar uchun o‘ziga xos bo‘lgan o‘z predmetini o‘rganishga
yondashuv usullari (jumladan, iqtisodiy tahlil ham) bilishning umumiy
dialektik metodiga asoslanadi.
Bilishning dialektik metodi barcha hodisa va jarayonlarni uzluksiz
harakatda, o‘zgarish va taraqqiyotda ko‘rib chiqish zaruratidan kelib
chiqadi. Hech narsa o‘z o‘rnida turmaydi, barchasi oqadi, barchasi o‘zg-
aradi. Har kun, har soat, har daqiqada korxona iqtisodiyotida o‘zgarish
sodir bo‘lib, ular taqqoslash jarayonida anglanadi. Muntazam taqqos-
lashning zarurati – iqtisodiy tahlil xarakterli jihatlaridan biridir. Taqqos-
lash iqtisodiy tahlilda juda keng qo‘llaniladi: faoliyatning haqiqiy
natijalari o‘tgan yillar natijalari bilan, boshqa korxonalarning erishgan
yutuqlari, maqsadli va prognoz parametrlar, me’yoriy ma’lumotlar va
boshqalar bilan taqqoslanadi.
Dialektik metod tamoyillari bilan mutanosiblikda har bir jarayon,
har bir hodisa qarama-qarshilik kurashi va birligi sifatida ko‘rib
chiqilishi zarur. Bu tamoyil har bir jarayon, har bir hodisaning ichki
qarama-qarshiligi, ijobiy va salbiy tomonlarini o‘rganish zaruratini
taqozo etadi. Bu ham iqtisodiy tahlilning tavsifli qirralaridan biridir.
Masalan, texnik yangilanishlar mehnat unumdorligini o‘sishi, rentabellik
va boshqa ko‘rsatkichlar darajasi oshishiga ijobiy ta’sir o‘tkazadi, lekin
bunda uning atrof-muhit iqtisodiy tahlilni ifloslantirishi kabi salbiy
oqibatlarini ham yodda tutish lozim. Tahlilda dialektik metoddan
foydalanish korxonaning xo‘jalik faoiyatini o‘rganish barcha o‘zaro
bog‘liqliklarni hisobga olgan holda olib borishi lozimligini anglatadi.
Hech bir hodisa agar u boshqalardan ajratilgan holda o‘zaro aloqador-
likda olinmasdan ko‘rib chiqilsa, to‘g‘ri tushunilishi mumkin emas. Mi-

51
sol uchun, yangi texnikani joriy etishning mahsulot ishlab chiqarish tan-
narxi darajasiga ta’sirini o‘rganishda nafaqat bevosita, balki bilvosita
aloqani ham hisobga olish zarur. Ma’lumki, yangi texnika joriy etilishi
bilan ishlab chiqarish xarajatlari, mahsulot ishlab chiqarish tannarxi ham
oshadi, lekin, bu holat mehnat unumdorligi oshishiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Bu esa, ish haqidan tejalishiga va shu omil tufayli mahsulot
ishlab chiqarish tannarxi pasayishiga olib keladi. U yoki bu iqtisodiy
hodisani anglash va to‘g‘ri baholash uchun barcha o‘zaro aloqalarni
boshqa hodisalar bilan bog‘liqligini o‘rganish zarur. Bu ham iqtisodiy
tahlilning metodologik jihatlaridan biridir.
Tahlilning muhim metodologik jihatlaridan biri uning nafaqat
sabab-oqibat aloqalarini o‘rganish, balki ularga miqdoriy tavsif berishi,
ya’ni faoliyat natijalariga omillar ta’sirini miqdoran o‘lchashni ta’min-
lash sanaladi. Bu analitik tadqiqotlar darajasini oshiradi.
Tahlilda sabab aloqalarini o‘rganish va o‘lchashni induksiya va
deduksiya metodi bilan amalga oshirish mumkin. Mantiqiy induksiya
ko‘magida sabab aloqalarini o‘rganish usuli shundan iboratki, tadqiqot
xususiydan umumiy tomon, xususiy dalillardan umumlashtirish, sabab-
dan natija tomon olib boriladi. Deduksiya – shunday usulki, bunda tad-
qiqot umumiy dalillardan xususiyga, natijalardan sababga tomon amalga
oshiriladi. Iqtisodiy tahlilda ham bu yondashuvdan foydalaniladi.

Download 2,53 Mb.

1 ... 18 19 20 21 22 23 24 25 ... 436

Download 2,53 Mb.

Pdf ko'rish