Moliyaviy investitsiyalar tahlili

562
¨ bozorni o‘rganish uchun; 
¨ mulk ta’sir darajasini kengaytirish va uni qayta taqsimlash; 
¨ nobarqaror bozor sharoitida qimmatli qog‘ozlar kurslari 
o‘zgarishlari asosida chayqovchilik qilish va h.k. 
Qimmatli qog‘ozlarning likvidlik masalasi bozor iqtisodiyoti 
shakllanib kelayotgan davlatlarda fond bozorini rivojlantirish bilan 
bog‘liq o‘ta muhim masalalar jumlasiga kiradi. Likvidlilik darajasi 
qancha yuqori bo‘lsa, bunday qimmatli qog‘ozlarlarning kursi shuncha 
mustahkam va yuqori bo‘ladi. Demak, korxonalar qimmatli qog‘ozni 
sotib olishda birinchi navbatda ularning shu jihatlariga e’tiborni 
qaratishlari kerak. 
Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida qimmatli qog‘ozlarning 
o‘ndan ortiq turi bo‘lib, ularning ayrim turlari, o‘z navbatida, turli 
shartlar asosida muomalaga chiqarilgan har xil shakllarga bo‘linishi 
mumkin. Quyidagilar qimmatli qog‘ozlarning asosiy turlari bo‘lib 
hisoblanadi: aksiya, veksel, fyuchers, xususiylashtirish cheki, obligat-
siya, davlat xazina majburiyatlari, optsion, varrant, banklarning 
jamg‘arish va depozit sertifikatlari, konosament, mulkiy varaqa 
(masalan; uy-joy olish huquqini beruvchi qimmatli qog‘oz). 
Qimmatli qog‘ozlar va ularning ishonchliligi haqida gap ketganda 
xalqaro amaliyotda maxsus reyting agentliklari va tashkilotlari qimmatli 
qog‘ozlarni chuqur tahlil asosida guruhlarga bo‘lishadi. Masalan, 
qimmatli qog‘ozlar, «oliy sifatli», «yuqori sifatli», «o‘rtadan yuqori 
sifatli», «o‘rta sifatli» va h.k. guruhlarga bo‘lish mumkin.
Qimmatli qog‘ozning investitsion sifati uning likvidlilik darajasi 
hamda o‘rtacha bozor fondidan kam bo‘lmagan darajada foiz keltirish 
qobiliyati va kurs qiymati barqaror bo‘lgan sharoitda risk holati kabi 
omillarni baholash belgilanadi. 
Ma’lumki, qimmatli qog‘oz riski qancha past bo‘lsa, uning 
likvidlilik darajasi shuncha yuqori bo‘ladi. Lekin risk darajasi past 
bo‘lgan qimmatli qog‘ozning daromad keltirish qobiliyati ham aksariyat 
hollarda yuqori bo‘lmasligi mumkin. 
Bu o‘rinda qimmatli qog‘ozlar keng tarqalgan g‘arb davlatlari bilan 
o‘tish davrida yashayotgan davlatlar amaliyoti o‘rtasida o‘zaro mos 
kelmaslik holatlari ham mavjud. Masalan: G‘arbda aholi turli qimmatli 
qog‘ozlar investitsion sifatlarini yaxshi biladi. Investorlar o‘z oldiga 
qo‘ygan maqsadlaridan kelib chiqib, qimmatli qog‘ozning qaysi turini 
sotib olishni hal etish uchun ularning investitsion sifatlarini chuqur 

563
o‘rganishga yetarli axborot topa olishadi. Axborot o‘zining haqqoniyligi, 
ishonchliligi va to‘laligi bilan ajralib turadi. qimmatli qog‘ozning 
investitsion sifatlari haqida noto‘g‘ri moliyaviy axborot bergan yuridik 
yoki jismoniy shaxs fond bozorida tezda o‘z obro‘sini to‘kib qo‘yishi va 
natijada sinishi mumkin.
Bozor iqtisodiyoti endi rivojlanayotgan davlatlarda qimmatli 
qog‘ozlarning investitsion sifatlarini aniqlash hozircha tor doiradagi 
mutaxassislarning ishi bo‘lib qolmoqda. Qimmatli qog‘ozlarning 
potensial investorlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan aholining keng qatlamlari 
fond bozori sarxadlariga asta-sekin kirib bormoqda. 
Bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan davlatlarda qimmatli qog‘ozlar 
portfeli bilan bog‘liq risklar nisbatan ko‘pligi bilan ajralib turadi. 

Download 2,53 Mb.