Şəkil 6.1. J-d diaqramı
Absis oxu üzərində nəmliyin (d, q/kq) qiyməti, ordinat oxu üzərində isə quru havanın termometr
üzrə temperaturunun (t
qh
,
0
C) qiymətləri qeyd olunur. Absis oxuna 135
0
bucaq altında paralel düz
xətlər üzrə entalpiyanın (J, kc/kq) sabit qiymətləri göstərilir. Havanın nisbi nəmliyi (φ) isə
parabolik əyrilər şəklində göstərilir. φ = 100% əyrisi diaqramda havanın su buxarları ilə tam
doymuş halını göstərir. Havanın iki parametri məlum olduqda, qalan parametrlərini J-d
diaqramında təyin etmək olar.
6.2. İş zonası havasına sanitariya-gigiyena tələbləri
Ətraf mühitin temperaturunun müəyyən zaman daxilində dəyişməsi insan orqanizmi ilə mühit
arasında istilik mübadiləsinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Orqanizmdə gedən daxili biokimyəvi
reaksiyalar və əzələ gərginliyi nəticəsində alınan istilik ətraf mühitə və ya əşyalara verilir.
Beləliklə, “insan-mühit” istilik mübadiləsi yaranmış olur. Bu mübadilənin sabit qalması üçün
ətraf mühitin temperaturu müəyyən optimal qiymətlər daxilində olmalıdır. Ətraf mühitin
temperaturunun yüksəlməsi insan bədənindən suyun (tərin), bununla da müxtəlif duzların,
vitaminlərin buxarlanmasına, qanın qatılığının artmasına, ürək-damar sisteminin ritmik işinin
pozulmasına, hərəkətin koordinasiyasının pisləşməsinə, diqqətin azalmasına və digər mənfi
amillərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Ətraf mühitin temperaturunun aşağı düşməsi isə
orqanizmin artıq dərəcədə istilik itirməsi və soyuması ilə nəticələnir. Bu zaman orqanizmdə
müxtəlif iltihab, spazma halları müşahidə edilir. Deyilənlərlə əlaqədar olaraq insanlar işləyən
binalar daxilində müəyyən optimal temperaturun saxlanılması vacibdir.
İstehsalat otaqlarındakı iş sonası, işçilərin daim və ya müvəqqəti olduqları yerlərdə döşəmədən 2
m hündürlüyə qədər olan fəza sayılır. İşçinin ətrafındakı havanın temperaturu, nəmliyi və hərəkət
sürəti iş zonasında mikroiqlimin parametrlərini təşkil edirlər.
Mikroiqlim şəraiti iki yerə ayrılır:– optimal və buraxılabilən (yol verilən) mikroiqlim şəraiti.
J,kC/kq
Optimal mikroiqlim şəraiti – mikroiqlim parametrlərinin elə bir uyğunluğudur ki, bu şərait insan
orqanizminə uzun müddət sistematik təsir etdikdə, onun normal funksional halının
saxlanılmasını təmin edir.
Yol verilən mikroiqlim şəraiti – mikroiqlimin parametrlərinin elə bir uyğunluğudur ki, bu
şəraitdə insan orqanizmi normal funksional və istilik vəziyyətinin tez keçib gedən dəyişməsinə
məruz qala bilər. Bu zaman, sağlamlığın pozulması təsadüf edilmir, müvəqqəti olaraq qeyri-
komfort istilik hissi, əhvalın pisləşməsi və əmək qabiliyyətinin aşağı düşməsi baş verir.
İş zonasının havası dövlət standartına əsasən üç göstəricidən asılı olaraq normallaşdırılır: – ilin
dövrü, görülən işin kateqoriyası, otaqda izafi istiliyin mövcud olması.
İl iki dövrə ayrılır: 1) ilin isti dövrü – xarici havanın orta sutkalıq temperaturu +10
0
C-dən yüksək
olan dövr; 2) ilin soyuq və keçid dövrü; xarici havanın orta sutkalıq temperaturu +10
0
C-dən aşağı
olan dövr.
Görülən işlər ağırlıq dərəcəsinə görə (enerji sərfinə görə) beş kateqoriyaya bölünür:
yüngül iş – Ia kateqoriyası (enerji sərfi 120kkal/saat-a qədər);
yüngül iş – Ib kateqoriyası (enerji sərfi121-150kkal/saat);
orta ağırlıqlı iş – IIa kateqoriyası (enerji sərfi 151-200kkal/saat);
orta ağırlıqlı iş – IIb kateqoriyası (enerji sərfi 201-250kkal/saat);
ağır iş – III kateqoriya (enerji sərfi 250kkal/saatdan artıq).
Cədvəl 6.1- də ilin dövründən və görülən işlərin kateqoriyasından asılı olaraq, istehsal
otaqlarında havanın temperaturunun, nisbi nəmliyinin və hərəkət sürətinin optimal və yol verilən
normaları verilmişdir.
İş zonasında mikroiqlim parametrlərinin normal səviyyədə saxlanılmasını isitmə, ventilyasiya və
kondisionerləşdirmə sistemlərinin tətbiqi və səmərəli istismarı ilə təmin etmək olar.
Cədvəl 6.1
Havanın temperaturunun, nisbi nəmliyinin və hərəkət sürətinin normaları
İl
in
d
öv
rü
İş
in
k
at
eq
or
iy
as
ı
havanın
temperaturu,
0
C
havanın
nisbi
nəmliyi, %
havanın
hərəkət
sürəti, m/san
opti-
mal
nor-
ma
yol verilən
norma
opti-
mal
norm
a
yol
veri
-lən
nor-
ma
opti-
mal
nor-
ma
yol
veri-lən
norma
daimi
iş
yer-
də
qeyri
-
daimi
iş
yer-
də
so
yu
q
ke
ç.
d
öv
rü
I
a
22-
24
21-
25
18-
26
40-
60
75
0,1
0,1
I
b
21-
23
20-
24
17-
25
40-
60
75
0,2
0,2
II
a
18-
20
17-
23
15-
24
40-
60
75
0,2
0,3
II
b
17-
19
15-
21
13-
23
40-
60
75
0,2
0,4
III
16-
18
13-
19
12-
20
40-
60
75
0,3
0,5
is
ti
dö
vr
I
a
28-
25
22-
28
20-
30
40-
60
55
0,1
0,1 -
0,2
I
b
22-
24
21-
28
19-
30
40-
60
60
0,2
0,1 -
0,3
II
a
21-
23
18-
27
17-
29
40-
60
65
0,3
0,1 -
0,4
II
b
20-
22
16-
27
15-
29
40-
60
70
0,3
0,2 -
0,5
III
18-
20
15-
26
13-
28
40-
60
75
0,4
0,2 -
0,6
|
