C
1
h
1
+
C
2
h
2
+
... ... ..
C
n
h
n
≤
1
burada C
1
, C
2
, C
n
– zərərli maddələrin havada faktiki qatılıqları, mq/m
3
;
h
1
, h
2
, h
n
– müvafiq zərərli maddənin havada yol verilən qatılıq həddi, mq/m
3
.
İş zonası havasında zərərli maddələrin faktiki qatılıqlarına nəzarət olmalıdır. Fövqəladə və
yüksək təhlükəli zərərli maddələrin havadakı faktiki qatılıqlarına nəzarət, ardıcıl olaraq,
avtomatik cihazlarla aparılmalıdır. Nisbətən az təhlükəli zərərli maddələrin havadakı faktiki
qatılıqlarına nəzarət vaxtaşırı yerinə yetirilir. Bu məqsədlə, səyyar əl cihazlarından istifadə edilir.
Bəzi zərərli maddələrin iş zonası havasında yol verilən qatılıq hədləri cədvəl 3.2- də
verilmişdir:
Cədvəl 5.2
Zərərli maddələrin yol verilən qatılıq hədləri
Zərərli
maddə
Havada yol
verilən qatılıq
həddi, mq/m
3
Təhlükəsizlik
sinfi
Aqreqat
halı
Ammonyak
20
IV
Q
Alümin
2
IV
A
Benzol
5
II
Q
Xlor
0,1
I
Q
Civə
0,01
I
Q
Nikel
0,5
II
A
Qeyd: Q – qaz və ya buxar halında, A – aerozol halında
MÜHAZİRƏ 6
6.1. İstehsalatda meteoroloji şərait və onun normallaşdırılması
Yer səthini əhatə edən atmosfer qatının tərkibi əsasən azot (78%), oksigen (20,95%)
karbon, təsirsiz qazlar və s. ilə yanaşı su buxarından ibarətdir. Bunlarla bərabər, atmosferdə
müxtəlif toz hissəcikləri, bakteriya və mikroorqanizmlər, yer səthində olan radioaktiv şüalanma
və kosmik şüaların təsiri ilə əmələ gələn ionlar vardır. Göstərilən qazlardan başqa, digər qazların
sənaye müəssisələri tərəfindən atmosferə tullanması onun çirklənməsinə səbəb olur.
Atmosferdə gedən müxtəlif proseslərin dəyişməsi yer kürəsində iqlimin qeyri-sabitliyinə
gətirib çıxarır. Bununla yanaşı, hər bir regionda atmosferdə gedən proseslərin təkrar olunması
qanunauyğunluğu mövcuddur ki, bunun köməyilə və çoxillik müşahidələr əsasında əvvəlcədən
iqlim haqqında məlumat vermək mümkündür.
Yerli şəraitin iqlimindən və ilin fəsillərdən asılı olaraq havanın tərkibindəki nəmlik dəyişir.
Texniki hesabatlar üçün nəm hava binar qarışıq kimi (iki qazın qarışığı kimi), yəni quru hava ilə
su buxarlarından ibarət qarışıq kimi qəbul edilir.
Dalton qanununa görə qarışıqdakı hər bir qaz bütün həcmi tutaraq özünün parsial təzyiqinə
malikdir və bu təzyiqlərin cəmi qarışığın tam təzyiqinə (barometrik təzyiqə) bərabərdir:
B = ∑ P
i
və ya B = P
qh
+ P
sb
(6.1)
burada P
qh
– quru havanın parsial təzyiqi, Pa;
P
sb
– su buxarının parsial təzyiqi, Pa;
B – barometrik təzyiqdir, Pa
.
İdeal qaz qanunlarına görə Klapeyronun xarakteristik tənliyi 1 kq hər hansı qaz üçün belə
yazıla bilər:
P
i
V
i
= R
i
T (6.2)
burada P
i
– qazın təzyiqi, Pa;
V
i
– xüsusi həcmi, m
3
/kN (P
i
təzyiq və T mütləq temperaturda 1kq qazın tutduğu həcm,
m
3
);
R
i
– xüsusi qaz sabitidir, C/kq K.
Su buxarı üçün xüsusi qaz sabiti R
sb
= 461C/kq K
Quru hava üçün xüsusi qaz sabiti R
qh
= 287,5 C/kq K
Qazın sıxlığı (ρ, kq/m
3
) xüsusi həcmin əksi olan kəmiyyətdir. Atmosfer təzyiqi
B=101325Paolan quru hava üçün sıxlıq:
ρ
qh
=
p
qh
R
qh
⋅
T
=
101325
287 , 5⋅T
=
353
T
(6.3)
Texniki hesabatlarda qəbul edilmiş standart şəraitdə (atmosfer təzyiqi B = 101325 Pavə T
= 293 K) quru havanın sıxlığı təqribən ρ
qh
= 1,2 kq/m
3
-dir. Başqa təzyiq və temperaturda quru
havanın sıxlığı belə hesablanır:
ρ
qh
≈ 1,2
293∙ P
qh
101325∙ T
≈ 3,5 ∙10
−
3
P
qh
T
(
6.4 )
Nəm havada su buxarı az olduğu üçün nəm havanın sıxlığı quru havanın sıxlığından az
fərqlənir, yəni:
ρ
nh
=
353
T
−
1, 32⋅10
−
3
⋅
P
sb
T
(6.5)
Nəm hava onun tərkibindəki su buxarının miqdarı ilə xarakterizə olunur. Nəm havanın
quru hissəsinin hər bir kiloqramına düşən su buxarının kiloqramlarla miqdarına havanın nəmliyi
deyilir (kq/kq-la):
d=
ρ
sb
ρ
qh
=
R
qh
⋅
P
sb
R
sb
⋅
P
qh
=
287 , 5⋅ P
sb
461⋅ P
qh
=
0 , 622
P
sb
B− P
sb
(6.6)
Mühəndis hesablamalarında su buxarının qramlarla miqdarını götürmək daha əlverişlidir.
Havanın nəmliyi müxtəlif ola bilər, ancaq onun maksimal ölçüsü verilən təzyiq və
temperaturda su buxarının doymuş halı ilə müəyyən edilir. Bununla əlaqədar olaraq, havanın
nəmlik dərəcəsini xarakterizə etmək üçün nisbi nəmlik göstəricisindən istifadə edilir.
Nisbi nəmlik, havanın eyni temperaturunda su buxarı ilə tam doymuş halına nisbətən
faktiki doyma dərəcəsini göstərir və təzyiqlər nisbəti kimi ifadə edilir:
ϕ=
(
P
sb
)
f
(
P
sb
)
t
⋅
100 %
(6.7)
burada (P
sb
)
f
– havadakı faktiki su buxarının parsial təzyiqi, Pa;
(P
sb
)
t
– həmin temperaturda havanın su buxarı ilə tam doyma halında su buxarının parsial
təzyiqi, Pa.
Nisbi nəmlik nəmliklər nisbəti kimi də ifadə edilə bilər:
ϕ=
d
f
d
t
⋅
100 %
(6.8)
burada d
f
– faktiki nəmlik;
d
t
– tam doymuş su buxarı nəmliyi.
Kütləsi 1kq olan havanı sabit təzyiqdə 1dərəcə qızdırmaq üçün sərf olunan istilik
miqdarına havanın xüsusi istilik tutumu deyilir.
Quru havanın normal şəraitdə istilik tutumu:
C
qh
=
0,24
kkal
kq ∙ dər
=
1
kC
kq ∙ dər
Su buxarının istilik tutumu:
C
s .b
=
0,44
kkal
kq ∙ dər
=
1,84
kC
kq ∙ dər
İstilik miqdarı (entalpiya).Entalpiyanın ( J) qiyməti aşağıdakı kimi hesablanır (kc/kq):
J = J
qh
+
J
sb
=
C
qh
t +
(
2503+ C
sb
t
)
⋅
d
1000
(6.9)
burada 2503 kC/kq suyun gizli buxarlanma istiliyidir.
Praktikada ventilyasiya sistemlərini hesabladıqda qrafoanalitik hesablama metodundan geniş
istifadə edilir. Bu metodun əsasını J – d diaqramı təşkil edir. Şəkil 4.1- də J – d diaqramı
verilmişdir.
| 