avadanlıqları, tökmə maşınları, elektrik maşınları, stasionar elektrik qurğuları, aqreqatları və
ventilyatorlar, quyunun qazılması üçün avadanlıqlar, qazma dəzgahları, heyvandarlıqda istifadə
olunan maşınlar, tikinti materialları sənayesinin avadanlıqları (beton döşəyənlərdən başqa),
kimya və neft kimya sənayesi qurğuları və b. daxil edilir.
3-cü kateqoriyalı ümumi titrəyişi, təsir etmə yerinə görə aşağıdakı növlərə bölürlər:
a) müəssisənin istehsalat otaqlarının daimi iş yerlərində;
b) anbarlarda, yeməkxanalarda, məişət, növbətçi otaqlarında və titrəyiş yaradan maşınlar
olmayan başqa istehsalat otaqlarındakı iş yerlərində;
v) zavodun idarə binasında, konstruktor bürosunda,
laboratoriyalarda, təhsil
məntəqələrində, hesablama mərkəzlərində, səhiyyə məntəqələrində, kontor otaqlarında, zehni
əməklə məşğul olan işçilər üçün iş otaqlarında və başqa iş yerlərində.
Təsir etmə istiqamətinə görə ümumi titrəyiş, düzbucaqlı koordinat sisteminin X
Ü
, Y
Ü,
Z
Ü
oxları boyunca təsir edən titrəyişlərə bölünür.
Burada Z
Ü
(vertikal ox) bədənin oturacaqla, işçi meydança və s. ilə kontakt yerlərində
dayaq səthinə perpendikulyar olan şaquli ox, X
Ü
və Y
Ü
(horizontal oxlar) dayaq səthinə paralel
üfüqi oxlardır.
Spektrin xarakterinə görə iş yerlərinin titrəyişlərini aşağıdakılara bölürlər:
- ensiz zolaqlı titrəyişlər – nəzarət olunan tezlik zolağındakı qiyməti, qonşu 1/3 tezlik
zolağındakı qiymətini 15 dB-dən çox aşır;
- enli zolaqlı titrəyişlər – hansı ki, göstərilən tələblərə cavab vermirlər.
Tezlik göstəricilərinin tərkibinə görə iş yerlərinin titrəyişləri aşağıdakılara bölünür:
- aşağı tezlikli – 1 və 4 Hs zolaqlarında maksimal səviyyələrin üstünlüyü ilə;
- orta tezlikli - 8 və 16 Hs;
- yüksək tezlikli - 31,5 və 63 Hs.
Zaman xarakteristikasına görə iş yerlərinin titrəyişləri aşağıdakılara bölünür:
- daimi – bu halda 1 dəqiqədən az olmayan müşahidə zamanı titrəmə sürətinin qiyməti 2
dəfədən (6 dB-dən) çox olmayaraq dəyişir;
- daimi olmayan – bu halda 1 dəqiqədən az olmayan müşahidə zamanı titrəmə sürətinin
qiyməti 2 dəfədən (6 dB-dən) az olmayaraq dəyişir.
Daimi olmayan titrəyişlər aşağıdakılara bölünür:
- zaman keçdikcə rəqs edən - bu halda titrəmə sürətinin səviyyəsi zaman keçdikcə fasiləsiz
dəyişir;
- kəsik-kəsik (qeyri-müntəzəm) – bu halda operatorun iş prosesində titrəyiş ilə kontakt
vaxtaşırı kəsilir, həm də kontakt olan müddətdə interval uzunluğu 1 saniyədən çox təşkil edir;
- impulslu – bir və ya bir neçə titrəmə təsirlərindən (məsələn, zərbələrdən) ibarət olan, həm
də hər bir təsirin davametmə müddəti 1 saniyədən az olan titrəyişlər.
Titrəyişə qarşı mübarizə texnoloji proseslərin, maşın və konstruksiyaların,
istehsalat
binalarının və baş planın layihəsi ərəfəsində nəzərdə tutulmalıdır.
Texnoloji proseslərin işlənməsi zamanı seçilən maşın və mexanizmlər minimal dinamiki
yükə malik olmalıdırlar. Titrəyişin azaldılması üçün mexanizmlər düzgün istismar edilməli,
vaxtlı-vaxtında profilaktik təmir edilməli və keyfiyyətli quraşdırılmalıdır. Əldə edilən təcrübi
göstəricilərə əsasən, titrəyiş səviyyəsini aşağı salmaq üçün istehsalatda təşkilati, texniki tədbirlər
işlənib hazırlanmalıdır.
Titrəyişə qarşı yönəldilmiş əsas təşkilatı tədbirlər aşağıdakılardan ibarətdir:
- texnoloji prosesdən titrəyiş yaradan avadanlıqların kənar edilməsi;
- titrəyişli avadanlıqların uzaqdan idarə edilməsi;
- fərdi qoruyucu vasitələrdən istifadə edilməsi.
Əsas texniki tədbirlərə aşağıdakılar aid edilir:
- dinamiki yükü nəzərə almaqla aktiv titrəyişli avadanlıqların özül və əsaslarının düzgün
layihə edilməsi;
- aktiv titrəyişli avadanlıqların özüllərinin daşıyıcı konstruksiyadan və
kommunikasiya
xətlərindən izolə edilməsi;
- aktiv titrəyişli avadanlıqların, operator və maşinistin iş yerlərinin izolə edilməsi;
- titrəyişi söndürən və udan vasitə və materialların tətbiq edilməsi.
İstehsalatda “aktiv mühafizə” terminindən geniş istifadə edilir. Bu, izolə edilən obyektdən
izolə edən sistemə ötürülən titrəyişlərin qarşılıqlı təsirindən yaranan söndürücü rəqsi hərəkətdir.
Titrəyiş söndürücüləri, sistemə qoşulmuş əlavə reaktiv müqavimətlərin təsiri ilə mühafizə
olunan obyektdə titrəyişin səviyyəsini azaldırlar. Əksər hallarda, bu məqsədə aqreqatların titrəyiş
söndürücülü özüllər üzərində yerləşdirilməsi vasitəsilə nail olunur. Özül elə seçilməlidir ki, onun
daban hissəsində yırğalanma amplitudu 0,1-0,2 mm-dən çox olmasın. Xüsusi hallar üçün bu
rəqəm 0,005 mm olmalıdır.
Polad vərəqələrdən hazırlanmış örtük, çəpərləyici və s. hissələrdə rezonans nəticəsində
yaranan titrəyişi azaltmaq üçün titrəyişudanlardan istifadə edilir. Titrəyişin udulması üçün,
yırğalanma səthində yüksək daxili sürtünməyə malik olan materiallar yerləşdirilir(rezin,
plastmas, mastika və s.).
Titrəyişin əsas parametrlərini müəyyən etmək üçün istifadə edilən ölçü cihazları Dövlət
Standartına uyğun olmalıdır. Titrəyiş ölçən cihazlar elektrik ölçmə prinsipinə əsaslanırlar.
Adətən, mənbədə yaranan mexaniki yırğalanma elektrik, maqnitoelektrik və ya pyezoelektrik
enerjisinə çevrilərək ölçü cihazlarına verilir
.
