2. Sanoat korxonalarida tarmokdagi kuchlanishni boshkarish vositalari
Kuchlanishni rostlashga qo‘llanuvchi vositalarni tahlil qilishni elektr ite’molchi boshmog‘idagi kuchlanishning umumiy tenglamasidan boshlash qulayroq. Bu tenglamada elektr iste’molchi qisqichida hosil bo‘ladigan kuchlanish generator kuchlanishi (U1), rostlovchi qurilmalar hosil qiladiggan kuchlanish (Up) va aktiv Pm va reaktiv Qm yuklamalar hisobi, hamda aktiv R va reaktiv XL qarshiliklarda paydo bo‘ladigan kuchlanish yo‘nalishlaridan iborat.
Pastda nomlangan rostlovchi vositalarni tartib rakamlari tenglama ustida ko‘rsatilgan kataklar ichida keltirilgan.
-
|
|
3
|
|
|
|
|
|
|
4
|
|
7
|
|
|
|
|
5
|
|
8
|
|
|
|
|
6
|
|
9
|
|
|
1
|
|
13
|
|
10
|
|
|
2
|
|
14
|
|
11
|
|
12
|
|
13
|
1. Generatorlarning kuchlanishini rostlash;
2. Transformatorlar transformatsiyalash koeffitsientini o‘zgartirish;
3. Qo‘shimcha volt beruvchi transformatorlar;
4. Liniyaviy rostlagich;
5. Induksion yoki potensial rostlagichlar;
6. Kontaktsiz avtomatik kuchlanish rostlovchilar;
7. Sinxron yuritkichlar;
8. Parallel ulangan kondensator batareyalari;
9. Sinxron kompensatorlar;
10. Kompensatsiyali uzgartirgichlar;
11. Reaktiv quvvat statik manbai;
12. Minimal reaktiv qarshilikka ega tarmoqlar;
13. Bo‘ylama kompensatsiya;
14. Ikkilangan reaktorlar.
15. Kuchlanishni rostlashning ba’zi bir texnik vositalari haqida to‘xtalib o‘tamiz.
Nazorat savollari:
1. Kuchlanishni rostlash qanday amalga oshiriladi?
2. Sanoat korxonalari tarmoqlaridagi kuchlanishni boshkarish vositalari nimalardan iborat?
MA’RUZA 6
BO‘YLAMA KOMPENSATSIYA QURILMALARI
Reja:
1.Kondensator batareyalari bilan bo‘ylamasiga kompensatsiya.
2.Kondensator batareyalari bilan liniyaning induktiv qarshiligiga ta’sir etish.
3. Kondensator batareyalari bilan ko‘ndalangiga kompensatsiya
Kondensatorlar bilan bo‘ylamasiga sig‘im kompensatsiyasi. Liniyaga ketma-ket ulangan kondensator batareyalari liniyadagi induktiv qarshilik va kuchlanish yo‘qotilishini kompensatsiya qiladi, I, XS qiymatni manfiy kuchlanishni pasayishi yoki zanjirga kiritilgan qo‘shimcha EYU.K sifatida qarash mumkin.
BKQ uchun kondensatorni sig‘im qarshiligiga XS ni liniyaning induktiv qarshiligiga XL nisbatini protsentdagi ifodasini kompensatsiyani protsenti deb ataladi ya’ni S= (XS/ XL)∙100. Aamaliyotda liniyaning reaktiv qarshiligini qisman yoki to‘liq bo‘lmagan (S<100%) kompensatsiyasi qo‘llaniladi. YUklamani to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’minlaydigan tarmoqlarda to‘liq yoki ortiqcha kompensatsiya qo‘llanilmaydi, chunki bu tarmoqda ruxsat etilgandan yuqori kuchlanishni poydo bo‘lishi bilan bog‘liq. YUklama tokini musbatdan to‘satdan o‘zgarishi (katta quvvatli elektr motorlarini ishga tushirishda), qachonki kuchlanishni o‘ta oshishi, shuningdek rezonans ko‘rinishni paydo bo‘lishidan yuzaga keladi. SHuning uchun katta quvvatli elektr motorni ishga tushirishda kondensatorlarga parallel aktiv qarshilik ulanadi yoki kondensatorlar qisqa tutashtiriladi.
Ketma-ket ulangan kondensatorlarni o‘rnatish, tarmoqlarda kuchlanish tartibini yaxshilaydi. Ammo shuni hisobga olish kerakki, kondensatorlar bilan qo‘shimcha yuzaga kelgan kuchlanishni rostlash mumkin emas, chunki u qurilmadan tokni qiymati va fazasiga bog‘liq. SHuning uchun ketma-ketli kondensatorlar o‘ta yuklangan radial liniyalarda kuchlanish og‘ishini kamaytirish uchun ishlatiladi.
Kondensatorlar bilan ko‘ndalangiga kompensatsiya.
Tarmoqqa parallel ulangan kondensatorlar ko‘ndalangiga kompensatsiyani ta’minlaydi. Ushbu holatda kondensatorlar reaktiv quvvatni generatsiya qilib, quvvat koeffitsentini oshiradi va bir vaqtning o‘zida kuchlanishni rostlaydi, chunki tarmoqda kuchlanish yo‘qotilishi kamayadi. Kichik yuklamada kuchlanish katta bo‘lganida KB ni bir qismini o‘chirish ko‘zda tutiladi. YUklama o‘chirilganda liniyadagi tok sig‘im harakterli, liniyaning ohiridagi kuchlanish boshiga nisbatan katta. YUklama ulanganda I2 tokdan kuchlanish yo‘qotilishi yuzaga keladi.
Kondensator batareyasi o‘rnatilmaganda tarmoq nuqtasidagi kuchlanish Kondensator batareyasi ulanganda kuchlanish V2 dan oldinga o‘tadigan tok Ik kuchlanish yo‘qotilishi Ik Z ni yuzaga keltiradi va natijada manba kuchlanishi V1 bo‘ladi. Zanjirdan o‘tayotgan to‘liq tok vektori V1 dan φ1 burchakka orqada qoladi. SHunday qilib kondensator batareyasini bo‘lishi liniyadagi kuchlanish yo‘qotilishini kamaytiradi va liniyaning boshi va orasidagi burilish burchagini kattalashtiriladi. Parallel ulangan kondensatorlar generatsiya qiladigan reaktiv quvvat
Q=V22πƒC
SHunday qilib ko‘rsatilgan reaktiv quvvt tarmoq kuchlanishini kvadratiga bog‘liq, kuchlanishni kichik qiymatiga pasayishi tarmoq kuchlanishini pasayishiga olib keladi.Kondensator batareyasini quvvatini tanlashda liniyadagi o‘zgarmaydigan aktiv quvvatda liniyaga kondensator batareyasi ulanmasdan oldin va ulangandan keyingi kuchlanish yo‘qotilishini farqi bilan aniqlanadi.
ΔV=ΔV1- ΔV2= [P1r+Q1x-(P2r+Q2x)]/V2nom
bu erda P va Q- aktiv va reaktiv quvvat; r va x- tarmoq qarshiliklari.
Kondensator batareyasi ulanib qo‘shimcha reaktiv quvvat Q kiritilishi bilan tarmoqni reaktiv quvvati (Q2=Q-Q) pasayadi. R1= R2 bo‘lgani uchun nisbiy rostlovchi nisbiy kuchlanishni ko‘tarilishi
V*rost=Qx/V2nom
bu erdan
Q= V*nom·V*rost/x
SHunday qilib, kondensator batareyasini quvvati tarmoq kuchlanishi va uning reaktiv qarshiligi bilan aniqlanadi, bunda tarmoq qarshiligi kamayganida kondensatorlar iste’mol qiladigan nisbiy quvvat oshadi.
Ketma- ket ulangan kondensator batareyalari yuzaga keltirganbo‘ylamasiga kompensatsiyada kuchlanishni pasayishi liniya tokiga to‘g‘ri proporsional, ko‘ndalangiga kompensatsiyada kuchlanishni pasayishi Ik Xl ga to‘g‘ri proporsional. SHunday qilib ketma-ket ulangan kondensator batareyalarini kuchlanishini rostlash effekti parallel ulangan kondensator batareyalariga nisbatan liniyaning uzunligi davomida bir xil tarqaladi.
Iste’molchilarni reaktiv quvvatini kompensatsiyalash bilan kuchlanishni rostlash yuklamaga reaktiv quvvat manbaini parallel ulash bilan (3.3-rasm), bo‘ylamasi kuchlanish pasayishi tarkibiy qismini kamayishi hisobiga yuklama kuchlanishi oshadi, buni 4-rasmda keltirilgan vektor diogrammada ko‘rish mumkin.
RQ manbai yordamida kuchlanishni rostlash
Ko‘ndalangi kompensatsiya qurilmasi mavjud liniya
kuchlanishni vektor diorammasi.
Agar yuklama quvvat ko‘rinishda bo‘lsa, ko‘ndalangiga tarkibiy qismni hisobga olmasdan
(3.6)
Bu yerda, Pyu, Qyu – liniyaning oxiridagi yuklama quvvati, MVt, MVAr;
QRQM – RQM quvvati, MVAr, U2’ – RQM ulangandan keyin liniyaning oxiridagi kuchlanish, kV.
Kerakli kuchlanish ni ta’minlash uchun RM konpensatsiya RM manbasini quvvati
(3,7)
Bu yerda, - liniyaning oxiridagi kerakli kuchlanish, kV; Xl - liniyaning reaktiv qarshiligi, Om; QRQM – RQM ni quvvati, MVAr.
(3.7) ifoda har qanday RK, KB, SK, SM manbalarni quvvatini aniqlashga xizmat qiladi.
Ko‘ndalang kompensatsiya qurilmalarining kompensatsiyalash samaradorligi yuklamaga bog‘liq emas, shuning uchun ushbu usul keskin o‘zgaruvchan yuklamali tarmoqlarda kuchlanishni rostlashda ishlatilmaydi. Rostlanadigan statik RQ kompensatorlari (3.5-rasm) va tez xarakatlanuvchi SK yoki SM bunday istisno. Ular generatsiya qiladigan RQ o‘zgarish tezligi, tez o‘zgaruvchan yuklamani tezligiga nisbatan solishtirsa bo‘ladi.
Statik kompensator tarmoqqa berilayotgan RQ ni tekis rostlashga imkon beradi. (3.5-rasm)
Statik kompensatorlarni (STK) elektr tarmoqlariga ulash sxemasi.
Transformatorlarni transformatsiya koeffitsiyenti o‘zgartirib kuchlanishni rostlash. Kuch transformatorlarni transformatsiya koeffitsiyentini rostlash uchsuli bo‘yicha ikki guruhga bo‘lish mumkin:
Qo‘zg‘atishsiz o‘zgartirib ulash (QO‘U); transformatorni transformatsiya koeffitsiyentini o‘zgartirish uchun transforomatorni tarmoqdan uzish zarur.
Yuklama ostida rostlash(YuOR); transformatsiya koeffitsiyentini o‘zgartirish, transformatorni tarmoqdan uzmasdan amalga oshiriladi.
QO‘U li transformatorlar qoidaga asosan asosiy shaxobchadan tashqari qo‘shimcha to‘rtta +5%, +2,5%, -2,5%, -5% nominal kuchlanishga ega. Uzgan holda o‘zgartirish yil dovomida 2 martadan ko‘p bo‘lmasligi, ya’ni mavsumiy xarakterga ega bo‘lishi kerak.
|
