60
Prizma hosil qiluvchi
yopiq prizmatik sirt prizma
yon yoqi
deb ataladi.
Prizmatik sirtni kesib o'tgan ikkita parallel tekislik prizma
asoslari
deb
ataladi
(rasm 4.9).
Prizma yon yuzasi tekisliklardan iborat bo'lib, ular prizma yuzalari deb
ataladi (rasm. 4.9). Prizma yoqlarini kesishuvi prizma qirralari deb ataladi (rasm.
4.9). Prizma qirralari yon qirralar va asos qirralariga bo'linadi.
Prizmalar to'g'ri va qiya bo’ladi.
Prizma
to’g’ri
bo’lishi uchun qirralar asosga
perpendikulyar bo'lishi kerak (rasm. 4.10, a). Aks holda, prizma
qiya
deb ataladi
(rasm. 4.10, b).
a
b
4.10 - rasm
Prizmalarning asoslari shaklan uchburchak (rasm 4.11,
a), to'rtburchak (rasm
4.11,
b), beshburchak (rasm 4.11,
c) va hokazo bo’ladi
a b c
4.11 – rasm
Prizmalar to’g’ri va egri bo‘ladi. Agar prizmaning asoslari to’g’ri ko’p
burchakli bo’lsa, prizma
to‘g‘ri
deb ataladi. Aks holda prizma egri deb ataladi.
61
Barcha qirralari va asoslari kvadratlarlardan iborat boʻlgan prizma
kub
deb ataladi
(rasm 4.12,
a). Muntazam bo'lmagan toʻrtburchakli prizma
toʻgʻri burchakli
parallelopiped
deb ataladi (rasm 4.12,
b).
a b
4.12 – rasm
4
.3. Piramida
Piramida
- bu yopiq piramidal sirt va uni kesib o'tgan tekislik bilan
chegaralangan geometrik jism. Masalan, (rasm 4.13) piramida yopiq piramidal sirt
va H tekislik bilan hosil bo'ladi.
4.13 – rasm 4.14 - rasm
Piramidani hosil qiladigan yopiq piramida
yuzasi piramidaning
yon yuzasi
deb ataladi. Piramida yuzasini kesib oʻtadigan tekislik
piramida asosi
deb ataladi
(4.14-rasm).
H
2
S
Yoqlari
Qirra
Asos
Uchi
Balandlik
62
Piramidaning yon sirtu piramidaning
yoqlari
deb ataladigan tekisliklardan
iborat (4.14-rasm). Piramidaning yoqlari kesishish chiziqlariga piramidaning
qirralari
deyiladi (4.14-rasm).
Piramidaning
qirralari yon
va
pastki qirralar
ga
bo'linadi. Yon qirralar bir nuqtada birlashadi, bu piramidaning yuqori qismi (
uchi
)
deb ataladi (4.14-rasm). Piramidaning uchidan asos tekisligiga tushurilgan
perpendikulyarga piramidaning
balandligi
deyiladi (4.14-rasm).
a
b
c
4.15 – rasm
Piramidalar
to'g'ri
va
og’ma
bo’ladi. Agar piramidaning balandligi
(uchidan) uning asosiga perpendikulyar bo'lsa va uning o'rtasidan o'tib ketsa,
piramida to'g'ri deb nomlanadi
(4.15-rasm,
a). Aks holda, piramida og’ma deyiladi
(4.15-rasm,
b). Piramidalar to'liq
(4.15-rasm,
a) va kesilgan (4.15-rasm,
c).
Qisqartirilgan piramida ikkita o'xshash asosga ega.
Piramida asosining shakliga ko'ra uchburchak (4.16-rasm,
a), to'rtburchak
(4.16-rasm,
b), beshburchak (4.16-rasm,
c) va boshqalar mavjud.
a b c
4.16 – rasm
63
To'g'ri va noto'g'ri piramidalar mavjud. Piramidaning asosi muntazam
ko'pburchak bo'lsa,
piramida
muntazam
deb nomlanadi. Aks holda, piramida
nomuntazam
deb nomlanadi.
