| 2.Siyasi fəaliyyət metodlarına görə:
■demokratiya - parlamentli, prezident;
■totalitarlıq;
■avtoritarlıq.
3.Sosial tərəqqiyə münasibətinə görə:
■inqilabi;
■mütərəqqi;
■liberal;
■mühafizəkar;
■mürtəce.
Siyasi rejimlərin ilk təsnifatını qədim yunan tarixçisi Herodot (e. ə. 5-ci əsr) vermişdir. Platon bu ideyanı zənginləşdirmiş, Aristotel isə daha da təkmilləşdirmişdir. Onun təsnifatı "monarxiya, aristo k ra - ti ya və demokratiya"dan ibarət məşhur triada şəklində siyasi ədə - biyyatda Ş.Monteskyeyə qədər və müəyyən mənada, hətta ondan sonra da hakim olmuşdur. İlk dəfə Monteskye bu ənənəvi triadadan kənara çıxmış və bu təsnifata respublikanı, konstitusiyalı monar - xiyanı və desiotizmi daxil etmişdir.
Marksizm belə hesab edirdi ki, siyasi rejimlərdəki fərqlər əsasən istehsal sistemindən irəli gəlir. Təəssüf ki, tarixi təcrübə bunun əksini sübut edir. Belə ki, məsələn, Avropanın mədəni ölkələrində istehsal sistemi, demək olar, eyni olsa da, bu regionda müxtəlif siyasi rejimlər hakim oldular. Fransız politoloqu M.Düverje "Siyasət ideyası. Cəmiyyətdə hakimiyyətin tətbiqi" (1978) adlı əsərində göstərir ki, siyasi rejimlərdəki fərqlər tarixi və mədəni inkişafın nəticəsidir, onun istehsal sistemi ilə birbaşa əlaqəsi yoxdur. O belə hesab edir ki, son 25 ildə Avropada iqtisadi strukturların transformasiyaya uğraması, kapitalist istehsal üsulunun qarışıq və i. a. mülkiyyət formaları ilə əvəz olunması eyni miqyaslı siyasi dəyişikliklərlə heç də müşayiət olunmadı. Qeyd etmək lazımdır ki, hər bir tarixi dövrdə siyasi rejimlərin təsnifatı həmin dövrün reallıqlarına əsaslanır. Bu baxımdan yanaşdıqda, müasir dövrdə ən geniş yayılmış totalitar, avtoritar və demokratik rejimləri bir-birindən fərqləndirmək lazım gəlir (Demokratik rejimlərin mahiyyəti 11-ci fəsildə şərh olunur).
|
