1. ÖLÇMƏLƏR VƏ FİZİKİ KƏMİYYƏTLƏR HAQQINDA ƏSAS MƏLUMATLAR
1.1. Metrologiya – ölçmələr haqqında elmdir
Metrologiya elmi ölçmənin nəzəri və təcrübi məsələləri ilə məşğul olur. Metrologiya daha geniş mənada ölçmələr,ölçmə metodları və vasitələri, onların təmin edilməsi, tələb olunan dəqiqlik üsulları haqqında elm kimi başa düşülür.
İnsan özünün praktiki həyatında hər yerdə ölçmələrlə rastlaşır.
Ölçmələr – insan tərəfindən təbiətin anlanılmasının əsas, vacib yollarından biridir.
Riyaziyyat, mexanika, fizika ona görə dəqiq elmlər adlandırılır ki, olçmələr nəticəsində onlar təbiətin obyektiv qanunlarını ifadə edən kəmiyyət münasibətləri arasında asılılıqları sübut edə bilmişlər.
D. İ. Mendeleyev hələ o vaxtlar qeyd etmişdi ki, “elm ölçmələrə başlamaqdan sonra başlanır. Ölçmələrsiz heç bir dəqiq elm təsəvvür edilə bilməz”
Texnikanın bütün sahələri – tikinti mexanikasından və maşınqayırmadan başlanmış nüvə energetikasına qədər ölçmə sistemləri olmadan texnoloji prosesləri, nəzarəti, idarəetməni, buraxılan məhsulların keyfiyyətini və s. təyin etmək mümkün deyil.
Müasir cəmiyyətdə də ölçmələrin əhəmiyyəti çox böyükdür.
Ölçmələrin rolu xüsusən yeni texnikanın tətbiqində, elektronikanın inkişafında, avtomatlaşdırmada, atom energetikasında, kosmik uçuşlarda və s. daha da artmışdır.
Metrologiyanın müasir anlaşılmasında qeyd edilməlidir ki, o, ölçmələr, onların vəhdətinin təmin olunması metodları və vasitələri, tələb olunan dəqiqliyin əldə edilməsi haqqında elmdir.
Metrologiya təbiət və texniki elmlərin inkişafı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Dəqiq ölçmələr dəfələrlə fundamental kəşflərin edilməsində böyük rol oynayır.
Metrologiyanın xalq təsərrüfatının inkişafında praktiki əhəmiyyəti çox böyükdür. O, ölçmə texnikasının elmi əsasını təşkil edir.
Ölçmələr metrologiyada əsas anlayışlardan biridir. Metrologiya ölçmə texnikasının nəzəri əsaslarına xidmət edir. Ölçmə texnikası inkişaf etdikcə metrologiya böyük əhəmiyyət kəsb edir,ölçmənin nəzəri əsasları yaranır və təkmilləşir, beləliklə, ölçmə sahəsində təcrübi sınaqlar ümumiləşdirilir, ölçmə texnikasının inkişafına istiqamət verilir. Metrologiya ölçmələrdən, ölçmə metodları və vasitələrinin bütövlüyünün təmin edilməsindən, tələb olunan dəqiqliyin əldə edilməsi üsullarından bəhs edən elm olub, ölçmə texnikasının nəzəri əsasları ilə məşğul olur, yəni elmin ölçmələri öyrənən sahəsi metrologiyadır. Metrologiya iki yunan sözündən təşkil edilmişdir: metro – ölçü, loqos – anlayış deməkdir.Deməli, metrologiya eyni zamanda ölçü anlayışı deməkdir.
Metrologiya elm, texnika və iqtisadiyyatın bütün sahələrində tərəqqinin əsaslı ilkin şərtidir. Elmi problem nə qədər mürəkkəb olarsa, metrologiyanın əhəmiyyəti bir o qədər böyük olar.
Ölçmə nəzəriyyəni insanın əməli fəaliyyəti ilə birləşdirən, insanın təbiəti dərk etmə yollarından biridir.Onlar elmi biliklərin əsasıdır,maddi ehtiyatların hesabatı üçün xidmət edir,məhsulların tələb olunan keyfiyyətini,detalların və qovşaqların qarşılıqlı əvəz olunmasını təmin edir, texnologiyanı, istehsalatın avtomatlaşdırılmasını,sağlamlığın mühafizəsini təkmilləşdirir və bir çox başqa sahələrin əmək təhlükəsizliyini təmin edir.Ölçmənin sahəsi genişdir. Ölçmələr təbiəti dərk etməyə xidmət edir.
İldən-ilə ölçmənin rolu və əhəmiyyəti yüksəlir.Müasir metodlardan istifadə edərək alimlər maddələrin tərkibini dəqiq ölçürlər. Ölçmələr bir çox insanların əsas peşəsidir (texniki nəzarət şöbələrinin,zavod laboratoriyalarının və sınaq mərkəzlərinin işçiləri).Ölçü işi hədsiz böyükdür və hələ açılmayan ehtiyatlara malikdir,onun istifadə edilməsi texniki tərəqqinin həyata keçirilməsinin həlledici şərtlərindən biridir.
Ölçmənin əsas xassələri aşağıdakılardır: ölçmə əsasları, ölçmə üsulları, ölçmə xətası və dəqiqliyi, ölçmələrin düzgünlüyü və doğruluğu.
|
