|
Fiziki kəmiyyət. Fiziki kəmiyyət vahidi
|
| bet | 4/58 | | Sana | 07.12.2022 | | Hajmi | 1.71 Mb. | | #33589 | | Turi | Mühazirə |
Bog'liq C fakepathMuhazire Olcme tex.esas.YENI -2022Bu sahifa navigatsiya:
- “Sİ”
1.3. Fiziki kəmiyyət. Fiziki kəmiyyət vahidi
Fiziki kəmiyyət - bu, xüsusiyyət baxımından bir çox obyektlərdə (sistemlərdə, onların vəziyyətlərində və onların baş verən prosslərində) ümumidir, say baxımından hər bir obyekt üçün fərdidir. Say baxımından fərdiyyət o mənada başa düşülməlidir ki, bir obyekt üçün xüsusiyyət o birisindən müəyyən miqdarda çox və ya az ola bilər. Belə ki, kütlə, məsafə, təzyiq, güc, elektrik müqaviməti və i.a. fiziki kəmiyyətlərdir. Lakin real obyektlərin bütün fiziki xüsusiyyətləri heç də fiziki kəmiyyətlər deyillər. Belə fiziki xüsusiyyətlərə cismin və ya fiqurun forması, iyi, dadı, rəngi və s. misal ola bilər və onlar ölçülə bilmirlər. Buna görə də fiziki kəmiyyətləri ölçülə bilən fiziki xüsusiyyətlər kimi də adlandırırlar.
Fiziki kəmiyyətin onun üçün vahid kimi qəbul edilmiş müəyyən ədəd formasında qiymətləndirilməsi fiziki kəmiyyətin qiyməti adlanır. Kəmiyyətin qiymətinə daxil olan adsız ədəd ədədi qiymət adlanır. Ədədi qiymətin və həmin kəmiyyətin istənilən vahidinin köməyi ilə kəmiyyətin ölçüsü ifadə edilə bilər. Əgər ölçülən kəmiyyəti Q, kəmiyyət vahidini Ö1, onların nisbətini n1 vasitəsi ilə işarə etsək, onda Q = n1Ö1. Kəmiyyətin ölçüsü vahidin seçilməsindən asılı olmur.
Kəmiyyət vahidi insanda bir şeyi miqdarca ifadə etmək labüdlüyü baş verən vaxtdan peyda olmağa başlamışdır.Cismin və maddənin xassəsinin miqdarca təyin edilməsindən başqa proseslərin miqdarca xarakterizə edilməsinin də labüdlüyü baş vermişdir.
Təcrübədə çox vaxt müxtəlif ölçülü eyni cinsli fiziki kəmiyyətlərin ölçülməsi tələb olunur.Bu fiziki kəmiyyətlər və onlara uyğun fiziki kəmiyyətlərin vahidləri əsas adlanır, məsələn metr, saniyə, amper və i. a.Törəmə vahidlər isə qəbul edilmiş sistemin digər vahidlərindən müəyyən tənliklər üzrə alınan vahidlərdir, məsələn sürət vahidi –metr/saniyə.
Fiziki kəmiyyətlərin ölçülməci üçün müxtəlif vahidlər sistemləri təklif olunmuşdur.1960-cı ildə ölçü və çəkilər üzrə X1 Baş konfrans sonuncu yeni sistemi qəbul etmiş, ona Beynəlxalq vahidlər sistemi “System International” adı verərək, ixtisar edilmiş “Sİ”, rusca transkripsiyada “СИ” ilə işarə etmişdir.
Fiziki kəmiyyət Beynəlxalq vahid sistemi indiki vaxta kimi bütün mövcud olanlardan daha kamil və universaldır. Standartlaşdırma üzrə Beynəlxalq təşkilat (İSO) öz tövsiyələrində Beynəlxalq vahid sistemini qəbul etmişdir. Bu sistemin əsas və əlavə vahidləri 1.1 cədvəlində verilmlşdir.
Metr – saniyənin 1/299792458 hissəsində işığın vakumda qət etdiyi məsafədir.
Kiloqram – kiloqramın beynəlxalq prototipi olan platin və iridium ərintisindən hazırlanmış silindrin kütləsi kimi müəyyən olunan kütlə vahididir.
Saniyə - sezium-133 atomunun əsas halının çox nazik strukturunun iki səviyyəsi arasında energetik keçidə uyğun 9192631770 şüalanma perioduna bərabərdir.
Amper – vakuumda bir-birindən 1 m məsafədə yerləşən sonsuz uzunluqlu və çox nazik dairəvi en kəsikli iki paralel düzxətli keçiricidən keçərkən 1m uzunluqlu keçiricinin hər bir sahəsində 2.10-7 N qarşılıqlı təsir qüvvəsi yaradan dəyişməz cərəyanın gücüdür.
Kelvin – termodinamik temperatur vahidi olub,suyun üçqat termodinamik temperaturunun 1/273,16 hissəsinə bərabərdir.
Mol – tərkibində 0,012 kg kütləli karbon-12-dəki struktur elementlərin sayı qədər struktur elementi olan maddənin miqdarıdır.
Kandela – (latınca kandela şam deməkdir) verilən istiqamətdə 540.1012 Hs tezlikli (dalğa uzunluğu təxminən 0,555 mkm) monoxromatik şüalanma hasil edən və energetik enerjisi həmin istiqamətdə 1/683 Vt/sr (sr - steradian) olan mənbənin işıq gücüdür.
Sİ sisteminin əlavə vahidləri yalnız bucaq sürəti və bucaq təcilinin vahidlərini yaratmaq üçündür. Sİ sisteminin əlavə fiziki kəmiyyətlərinin vahidlərinə radian və steradian aiddir.
Radian (rad) – çevrənin iki radiusu arasındakı bucaqdır və bu çevrənin qövsünün uzunluğu həmin radiusa bərabərdir.
|
| |
