Mühazirəçi: f r. e n., dosent Q. Ü. Ağayev Ədəbiyyat: Ağayev Q.Ü., Cəfərov M. B. Fizika kursu. Bakı, 2016

1. 
   Keçiricilər elektrik sahəsində.
   
2. 
   Dielektriklər elektrik sahəsində.
   
3. 
   Pyezoelektrik hadisəsi.
   
4. 
   Dielektrik qavrayıcılığı.
   
5. 
   Elektrostatik induksiya.
   
6. 
   Elektrik induksiyası seli. Dielektrikdə elektrik sahəsi üçün Qayss teoremi.
   
7. 
   Naqilləri elektrik tutumu. Kondensatorlar.
   
8. 
   Elektrik sahəsinin enerjisi.
   

Keçirici cisimlərin daxilində olan elektrik yükləri sərbəst hərəkət edə bilir (metallar, elektrolitlər, ionlaşmış qazlar). Keçiricidəki yüklərin tarazlıqda olması üçün aşağdakı şərtlər ödənməlidir:

1. 
   Eletrik sahəsinin intensivliyi keçiricinin daxilində sıfır olmalıdır:
   

2. 
   elektrik sahə intensivliyi vektoru keçiricinin xarici səthinə həmişə perpendikulyar olmalıdır.
   

Bu şərtləri ödədikdə, yəni yüklərin keçiricidə tarazlığı olduqda,keçiricinin səthi ekvipotensial olur.

Keçiriciyə hər hansı q yükü verdikdə, o elə paylanır ki, 1 və 2 şərtləri ödənsin. Yükün hamısı keçiricinin səthində yerləşir və keçiricinin içi boş və ya dolu olmasından asılı deyil.

Neytral keçiricini elektrik sahəsinə daxil etdikdə sərbəst yüklər hərəkətə gəlir və bunun nəticəsində keçiricinin səthində əks işarəli yüklər yığılır. Bu yüklərə induksiya yükləri deyirlər. Bu yüklərin sahəsi xarici sahənin əksinə yönəlir. Sərbəst yüklərin hərəkəti 1 və 2 şərtləri ödəyənədək davam edir.

Bu zaman keçiricinin daxilində elektrik sahəsinin olmaması elektrostatik müdafiənin əsasını təşkil edir.(ekranlı kabel, cihazları metal tora salınması və.s).

Dielektriklər elektrik sahəsində.

Dielektriklərdə sərbəst yüklər yoxdur və onlarda atom və molekulların (+) və (-) yüklərinin miqdarı bərabərdir.

Quruluşundan asılı olaraq dielektrik maddələri üç qrupa ayırmaq olar:

1. 
   (+) və (-) yüklərinin mərkəzləri üst- üstə düşən dielektriklər qeyri polyar dielektriklər adlanır (biratomlu molekullar- təsirsiz qazlar və metal buxarları; simmetrik quruluşa malik olan çoxatomlu molekullar).
   

Elektrik sahəsinin təsiri ilə əks adlı yüklərin mərkəzləri arasında müəyyən məsafə əmələ gəlir. Hər bir molekul P=ql dipol momenti qazanır. Molekul polyarlaşır.

2. 
   xarici elektrik sahəsi olmadıqda molekullar dipol momentinə malik olan dielektriklər- polyar dielektriklər.
   

Kondensatordakı dielektrikin daxilində xarici sahəsi yaranır.

(+) lövhənin yaxınlığında (-) yüklər, (-) lövhənin yaxınlığında isə (+) yüklər meydana gəlir.

3. 
   3 qrupa ion quruluşlu kristal dielektriklər daxildir (NaCl, KCl və.s)
   

Bütün növ dielektriklər xarici elektrik sahəsində polyarlaşırlar.

Bir sıra kristalları (turmalin, kvars, qamış şəkəri, seqnet duzu və.s) müəyyən istiqamətdə sıxdıqda və ya dartdıqda (xətti deformasiya) polyarlaşırlar, və qarşı-qarşıya olan iki səthində elektrik yükləri əmələ gəlir. Bu hadisə pyezoelektrik effekt adlanır.(elektron alışqanda pyezoelektron var).

Belə polyarlaşma kristalı qızdırıb və ya soyutduqda da baş verə bilər. Bu piroelektrik effekti adlanır.

Kvars lövhə sıxılıb və dartılarkən onun qarşı- qarşıya olan şərtlərində əks işarəli yüklər əmələ gəldiyi kimi, səthlər arasında müəyyən potensiallar fərqi yaratdıqda lövhənin uzunluğu dəyişmiş olur. Bu hadisəyədə elektrostriksiya deyilir və ya əks pyezoelektrik effekti deyilir. Məs: bu hadisə əsasında ultrasəs mənbələri qurulmuşdur.

Dielektrikin polyarlaşması zamanı onun hər bir molekulu dipola çevrilir və

elektrik momenti əldə edir. -yüklərin sürüşməsidir.

vektoru istiqamətində yönəlir.

Təcrübələr göstərir ki, çox güclü olmayan sahələrdə

~ olur.

Burada mütənasiblik əmsalı vahidsizdir, elektrik qavrayıcılığı adlanır və dielektrikin quruluşundan (E-dən yox) asılıdır.

Qrafikdə 1- qeyripolyar dielektriklərin, 2 –polyar dielektriklərin asılılığını göstərir. OA- polyar dielektrikdəki elektron palyarlaşmanı xarakterizə edir.