293
ichki
aloqadorlik, integirativ yaxlitlik vujudga keladi. O‘quv jarayonida
fanlararo aloqadorlikning amalga oshirilishi ta‘lim sifatiga kuchli ta‘sir
ko‘rsatib:
- ta‘limni modernizatsiyalash, innovatsion o‘qitish imkoniyatlarini
kengaytirish imkonini beradi;
- fanlararo aloqadorlik ta‘minlangan holda, darsni tashkil qila olgan
o‘qituvchi o‘quvchilarda o‘zining faniga bo‘lgan
qiziqishini oshiribgina
qolmasdan, mazkur fanni o‘zlashtirishga yordam beradi.
- fanlararo aloqadorlikni tizimli tarzda amalga oshirish natijasida o‘quv
tarbiya jarayonining aloqadorligi sezilarli darajada ortadi.
Maktabning asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarda dunyoga yaxlit, o‘zaro
aloqador bo‘lgan birlik sifatida qarashni, uning global muammolari hamda bu
muammolar yechimini ko‘ra va tushuna bilishni shakllantirishdan iborat. Ta‘lim
mazmunida inson va uning dunyoga bo‘lgan munosabati: ―inson va tabiat‖,
―inson va jamiyat‖, ―inson va inson‖, ―inson va texnika‖, ―tabiat-inson-
texnika-atrof-muhit‖ muammosi tobora markaziy o‘rin egallamoqda. Tabiatni
o‘rganuvchi fanlarni bir sinfda bir marta o‘rganib bo‘lmaydi. Uni bog’cha,
maktab, tizimida uzluksiz va uzviylik asosida o‘rganmoq zarur. Tabiiy fanlar
ta‘limi mazmuni inson va tabiat aloqadorligi
atrofidagi muammolarni
o‘rganuvchi turli o‘quv fanlariga oid bilimlar uzviyligi va integratsiyasini aks
ettirmog’i lozim, bu esa tabiiy fanlarga oid bilimlarni sifat jihatdan yangi
o‘zgarishlarga olib keladi. Bu bilimlar o‘ziga xos sintez, tabiiy fanlarga oid
bilimlar va insonparvar yo‘nalishlar majmui sifatida namoyon bo‘ladi. Ularning
tafakkurning tizimli va ehtimolli uslubi sifatida tavsiflanishi tabiiy bilimlarning
ajralib turadigan xususiyatlari sirasiga kiradi. Aynan
uzviylik asosida tashkil
etilgan integratsiya biosferani ilmiy bilish, inson faoliyatini o‘rganish, tinchlik
uchun kurash bo‘yicha global masalalarning yechimini topishda tabiiy
fanlarning o‘rnini samarali tarzda belgilab berish mumkin. Pirovard natijada, bu
barcha maktab o‘quv fanlaridagi maxsus bilimlar bilan umumiy-madaniy
bilimlar
o‘rtasidagi o‘zaro nisbatning uzviylik asosida o‘zgarishiga
294
(keyingilarining foydasiga) olib keladi.
Shu tariqa, uzviylik asosida tashkil
etilgan integratsiya tabiiy fanlar ta‘limi mazmunini insonparvarlashtirishning
asosiy mexanizmi sifatida namoyon bo‘ladi.
Sinfdan tashqari o‘qish darslarini atrofimizdagi olam, ya’ni tabiatshunoslik
fani bilan uzviylikda o‘tish, kichik yoshdagi o‘quvchilar ongida o‘qiyotgan asar
matnini real tasvirlash va ongli tushunib yetish imkonini beradi.
Yangi didaktik tizimni ishlab chiqishda dunyoni yaxlit idrok etish, tizimli
tafakkur va «tabiat – inson» tizimini aksiologik jihatdan baholash dastlabki
ko‘zda tutilgan maqsad bo‘lib hisoblanadi. Bunday yondashuvda o‘qitishdagi
ilmiylik tamoyili butunlay yangicha sifat kasb etadi.
Ilmiylik mezonlarida
zamonaviy ilmiy uslubda fikrlashning bilimlar oldidagi shubhasiz ustunligi
hisobga olinadi.
