122
laboratoriya uskunalari, kopyuter texnikasi, darsliklar va o‘quv-usubiy
materiallar bilan ta’minlash.
Eskirgan o‘quv dasturlari va metodik usullar o‘quvchilar bilimining
pasayishiga olib keladi. O‘qituvchilardan esa o‘qitishning
yanada zamonaviy
usul va vositalarini izlashga undaydi. Bunday vositalardan biri bu kompyuterdir.
Televizor, videomagnitafon, kitoblar imkoniyatlarni mujassamlashtirib,
universal o‘yinchoq hisoblanib, turli xil o‘yinlarga qodir bo‘lgan zamonaviy
kompyuter shu bilan birga bola uchun uning savol va harakatlariga javob bera
oladigan teng huquqli hisoblanadi. Maktabning o‘quv va o‘quv jarayonidan
tashqari faoliyatida kompyuterlarning qo‘llanilishi bolada o‘qish motivatsiyasi
o‘sishining va ijodiy imkoniyatlari rivojlanishining
samarali xususiyatlaridan
biridir.
Bir qator pedagoglar boshlang’ich sinf o‘quvchilarida kompyuter
savodxonligining erishishida ikkilanadilar. Ularning ba’zilari kompyuterlar faqat
sinfda bolaning e’tiborini chalg’ituvchi yana bir vosita deb hisoblasalar,
boshqalari esa hisoblash texnikasi sohasida jiddiy professional tayorgarliksiz
o‘qituvchilarning darslarda kompyuterlardan foydalanishi va kompyuter
savodxonligiga bolalarni o‘rgatish mumkin emas deb ta’kidlaydilar.
Uchinchilari esa kompyuterlardan doimiy foydalanish maktabda shunday bir
holatga olib keladiki, unda insoniyat kompyutersiz sonlarni na qo‘shish, na
hisoblay olishga qodir bo‘lishi xavfini ifodalaydilar. Yana bir muhim qarshilik
mavjud bo‘lib, u bolalarning bir-biri bilan kam muloqotda bo‘lishi
muammosidir. Chunki kompyuter zamonida ular
vaqtlarining ancha qismini
kompyuterda o‘tkazishadi.
Falsafa shundaki, maktabni informatsion asrga adaptatsiyalanishidan
boshqa chorasi yo‘qdir. Hisoblash texnikasi bilan tanishish bunday
adaptatsiyaning faqat bir qismi sanaladi. Adaptatsiyaning asosiy maqsadi
shundaki, bolalarni axborot-ma’lumotlarni qayta ishlashga o‘rgatish,
topshiriqlarni bajara olishga, insonlar bilan muloqot qilish va jamiyatdagi
o‘zgarishlar mohiyatini tushinishga o‘rgatish zarurdir. Kompyuter maqsadlari
123
matematika,
ijtimoiy fanlar, tabiyot va ona tili darslarida amalga oshirilishi
lozim. Bunday integratsiya 1 yil davomida tugatilishi yoki bir qaysidir loyihani
amalga oshirilish natijasi bo‘la olmaydi. Aksincha, bu oxiri yo‘q jarayondir. U
o‘quv jarayonini umumiy kompyuterlash maqsadlarining birligini o‘z ichiga
oladi. Uning amalga oshirilishi ma’muriyat o‘qituvchi va pedagoglarning
hamkorlik ishi natijasida erishish mumkindir. Kompyuterlashtirishning sotsial
qirralari, asosiy usullar va vazifalar yechimidagi yondashuvlar, ma’lumotlarni
qayta kompyuterda ishlash usullari sekin-asta murakkablashadi va matematika,
tabiyot, ijtimoiy fanlar va ona tili darslarida turli usullar bilan muhokama
etiladi. Bunday vaziyatda kompyuter o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida axborot-
ma’lumot almashish vositasi bo‘lib qoladi.
O‘quv-tarbiyaviy jarayonda kompyuterlarning qo‘llanishi diapazoni juda
katta: kompyuter ham ta’lim obyekti, ham ta’lim vositasi (usuli)dir. Ya’ni
kompyuterlashtirish ta’limotining 2 yo‘nalishi bo‘lishi mumkin: informatika
o‘rganish va turli predmetlarni (fanlarni) o‘rganishda undan foydalanish. Bunda
kompyuter ta’lim, o‘rganish samaradorligining oshirilish usuli hisoblanadi.
Kompyuter o‘quv ma’lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini ancha
kengaytirdi. Rang, grafika, tovush, videotexnikaning zamonaviy vositalarini
qo‘llash turli holat va muhitni modellashtirishga imkon beradi.
Kompyuter o‘quvchi motivatsiyasini kuchaytiradi. Kompyuterda ishlab
turib, o‘quvchi topshiriqning yechimini kerakli
yordamga tayangan holda
oxirgacha
yetkazish
imkoniga
ega
bo‘ladi.
O‘quvchi bajarayotgan
topshiriqlarning tiplari anchagina kengayadi: tuzish, dasturlash va hokazo.
Kompyuter o‘quvchi faoliyati ustidan nazoratni sifatli o‘zgartirishga imkon
beradi, kompyuter barcha javoblarni tekshiradi, ko‘pgina hollarda esa nafaqat
xatoni hisobga olib ko‘rsatadi, balki uning paydo bo‘lish sababini o‘z vaqtida
aniqlab, bekor qilish uchun xarakterini aniq belgilaydi. Kompyuter
o‘quvchilarga “2” baho qo‘ysa, ular tezda buni tuzatishga shoshiladilar.
O‘qituvchi o‘quvchini tartib-intizom va e’tiborli bo‘lishga chaqirishi shart emas.
Chunki ekranda 2-3 daqiqadan so‘ng keyingi topshiriq paydo bo‘ladi.
124
Kompyuter o‘quvchilarda o‘z faoliyatlari refleksiyasining shakllanishiga
yorda beradi. Kompyuter texnikasining qo‘llanilishi darsni yanada qiziqarli,
zamonaviy qiladi, individual o‘rganish
sodir etiladi, nazorat va yakuniylarni
xulosalash, o‘z vaqtida va obyektiv bo‘ladi.
O‘quvchi shaxsining ehtiyojlari, qiziqishlarining rivojlanishi va
shakllanishi turli usullar bilan, shuningdek tasviriy san’at usullari bilan ham
amalga oshiriladi.
O‘quvchilar mustaqil tasviriy faoliyat bilan birga rasmlar, haykallar,
arxitektura va dekorativ-amaliy san’at asarlarini
qabul qilishga tayyor
bo‘lgandagina muvaffaqiyat bo‘lishi mumkin.
Boshlang’ich maktab o‘qituvchisi bolalarni o‘qishga o‘rgatishi, ularning
bilish ehtiyojlarini rivojlantirishi shart. Zaruriy ilmiy asoslarni o‘zlashtirib olish
uchun bilish vositalarni ta’minlashi lozim. Shuning uchun asosiy maqsadlardan
biri o‘quv-biluv jarayonlarini rivojlantirishdir. O‘quv-biluv faoliyati biluv
jarayonlarni, mantiqiy fikrlashni, e’tiborni, xotirani, nutqni, tasavvurni
rivojlantiradi, o‘qishga bo‘lgan qiziqishni qo‘llab-quvvatlaydi. Bu barcha
jarayonlar o‘zaro bog’liqdir.
