198
Bulardan
tashqari, suyuq ajratuvchilar sifatida xossalari ketma – ket haydalayotgan
suyuqliklarning xossalariga yaqin bo`lgan mahsulotlar ishlatilmoqda. Masalan,
benzin va dizel yoqilg`isini ketma – ket haydashda suyuq ajratuvchi sifatida kerosin
ishlatiladi.
Mexanik ajaratuvchilar (qattiq), suyuqliklarni ajratishda va aralashmani hosil
bo`lishini kamaytirishda va aralashmani hosil bo`lishini kamaytirishda samarador
hisoblanadi. Ular diska, porshen, shar (sferik) ko`rinishida bo`lib, diametri quvurning
ichki diametridan 2 – 3 mm katta bo`ladi. Diska va porshen ko`rinishidagi
ajratuvchilarni quvur devoriga tegib turadigan qismida elastik manjet bo`lib, u orqali
ajratuvchini quvur devoriga bulgan ta‘siri oshiriladi. Ular o’z
xarakati davomida
quvur devoridagi mahsulot qoldiqlarini oqim bo`yicha siljitadi. Ketma – ket
haydalayotgan mahsulotlarni ajratuvchilarni oraliq nasos stantsiyalari orqali o`tishi
ikki usul yordamida amalga oshiriladi. Birinchi usulda, ular maxsus kamera
yordamida qabul qilinib, keyin yana quvur ichiga tushiriladi.
Aralashma stantsiya
orqali o`tib bo`lguncha haydash jarayoni to`xtatiladi. Bu o`z navbatida quvurning
ishlab chiqarish qobiliyatini kamaytiradi. Ikkinchi usulda ajratuvchilar maxsus
moslamalar (kamera) yordamida nasoslar orqali o`tkazilmay yonidan o`tkazib
yuboriladi. Bu usulda haydash jarayoni to`xtatiladi.
Shar ko`rinishidagi ajratuvchilar elastik, tabiiy yoki sun‘iy kauchukdan maxsus
rezinalardan tayyorlanadi. Ularning devorining qalinligi 25 mm 80 mm.gacha,
diametri 100 mm.dan 1 m.gacha bo`ladi. Quvur ichiga tushurishdan oldin ularning
ichi suv yoki boshqa suyuqliklar bilan to`ldirilib,
diametrini quvurning ichki
diametriga nisbatan 10% ga kattalashtiradi. Ajratish jarayonini ishonchli bo`lishini
ta‘minlash maqsadida quvur ichiga birdaniga o`ntagacha shar tushuriladi. Quvurga
tushurilgan mexanik ajratuvchilar soniga ko`ra hosil bo`ladigan aralashma hajmi
quyidagicha aniqlanadi:
V
aр
кV (n–1)
(XIII.6)
bu yerda:
V – ikki ajratuvchi orasidagi quvur hajmi;
n – ajratuvchilar soni.
199
Mahsulotlarni ketma – ket haydashni nazorat qilishdan asosiy maqsad hosil
bo`lgan aralashmani quvurning qaysi bo`limidan kelayotgan
va qachon qabul qilish
punktiga kelishini bilish hamda ularning qabul qilish choralarini tashqil qilishdan
iborat. Nazorat usullari ko`p bo`lib, ularni aniqlash printsiplari neft mahsulotlarini va
aralashmaning zichligini, rangini, dielektrik ko`rsatkichlarini hamda boshqa
xossalarini bir – biridan farq qilishga asoslangan. Bu usullar
ichida aralashmaning
kontsentratsiyasini avtomatik aniqlash usuli samarador hisoblanadi. Buning uchun
mahsulotlarni o`zaro ta‘sir zonasidagi aralashmaning kontsentratsiyasini va sifatini
tez aniqlaydigan maxsus elektron apparatlardan foydalaniladi. Ular oqim yo`nalishi
bo`yicha quvurning tegishli joylariga o`rnatiladi.
Umuman hosil bo`lgan aralashma tovar neft hisoblanmaydi. Shuning uchun
aralashmani oxirgi punktda ajratib olish asosiy jarayonlarni biri hisoblanadi. Ajratib
olish ikki usul yordamida amalga oshiriladi. Birinchi usulda
hamma aralashma bitta
idishga qabul qilinadi. Ikkinchi usulda ketayotgan neft mahsulotining oxirgi qismi bir
idishga, aralashmaning oxirgi qismi va uning ketidan kelayotgan mahsulotning bosh
qismi boshqa idishga qabul qilinadi.
