Namangan Institute of Engineering and Technology
nammti.uz
10.25.2023
Pg.460
Kalit so’zlar: Zamonaviy interaktiv elektron doskalar, “TRACEBoard Tools” va “TRACEBook”
dasturiy ta’minotlar.
Hozirgi, jamiyat shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir vaqtda bizning kelajagimiz poydevori
bo‘lgan o‘quvchi-talabalarimiz qabul qilishi lozim bo‘lgan axborot
oqimi ham kun sayin ortib
bormoqda. Yain o‘tgan kunlarda ham insonning ko‘z oldidan rasmli kadrlar ketma-ket tez o‘tib
borishi jarayonida inson ulardagi ma’lumotlarni axborot stfatida qabul qilib, eslab qolishi biz uchun
fantastika bo‘lib tuyulgan bo‘lsa, bugungi kunda u oddiy holatga aylanib bormoqda. Lekin o‘tgan
ushbu qisqa vaqt ichida inson miyasida deyarli biologik o‘zgarishlar ruy bergani yo‘q. Demak, inson
ulkan axborot oqimini qabul qilish va eslab qolishga asosan zamonaviy texnika va texnologiyalardan
foydalangan holda ishlab chiqilgan usullar va uslublar hisobiga erishish mumkin.
Ba’zida, kitob do‘konlaridagi xaridorlarning kamligi, kutubxonalarda kitobxonlar tomonidan
olib o‘qilayotgan bosma kitoblar salmog‘i kun sayin kamayib borayotganligini ko‘rib, “xozirgi yoshlar
kitob o‘qimay qo‘ydi” degan tashvishli iboralarni ishlatamiz.
Bu bejiz emas, albatta. Lekin biz
ko‘pincha kutubxonalardagi kitob, qo‘lyozma va boshqa manbaalarning
salmoqli qismi elektron
ko‘rinishga o‘tkazilgan bo‘lib, o‘quvchilar ular bilan masofadan turib tanishish imkoniyatiga ega
ekanligini unutib qo‘yamiz. Yuqorida ta’kidlanganidek, inson tomonidan bosma materialni o‘qib,
tushunish tezligi o‘zgarmagan. Elektron kitoblarni o‘qish esa qator qulayliklarga ega. Jumladan,
kerakli axborotni kontekst bo‘yicha tez qidirib topish, zarur joylarga nomli “zakladkalar” o‘rnatish,
yozuvni hohlagancha katta-kichik qilib ko‘rish, gipermurojaatlardan foydalanish kabi “tezlatuvchi”
imkoniyatlar mavjud. Balki,
bir kun kelib, kompyuter singari bosma manbaani “skanerlab” o‘z
miyamizga “joylashtirish” , raqamli axborotlarni katta tezlikda qabul qilib, eslab qolish
texnologiyalari ishlab chiqilar, lekin, hozircha bunday imkoniyatga ega emasmiz. Ushbu maqolada
elektron qo‘llanmalar yaratish va ularni takomillashtirish jarayonida zamonaviy interaktiv elektron
doskalardan foydalanish imkoniyatlari muhokama qilinadi.
Ma’lumki,
oddiy matn, jadval, rasm, diagramma va boshqa ob’ektlardan tashkil topgan
dastlabki elektron material, bosqichma-bosqich
takomillashtirilib, elektron o‘quv qo‘llanmasi
darajasiga etkaziladi. Dastlab fan bo‘yicha yuqori malakala mutaxassis tomonidan materiallarning
eng maqbul mantiqiy ketma ketligi belgilanadi, elektron qo‘llanmaning oxirgi ko‘rinishi strukturasi
va dizayni ishlab chiqiladi. Undan keyin belgilangan maqsadga muvofiq elektron qo‘llanmani
takomillashtirishga kirishiladi. Birinchi bosqichda unga “zakladkalar” joylashtirilib, mahalliy
yo‘naltirgichlar o‘rnatiladi. Keyin tashqi manbaalar bilan giperbog‘lanishlar tashkil etiladi.
Keyingi
bosqichda u turli animatsiyalar va multimedia ob’ektlari bilan boyitiladi. Va nihoyat, o‘quvchi bilan
qo‘llanma o‘rtasida interaktiv muloqot imkoniyatlari bilan boyitiladi. Interaktiv muloqotning yuqori
bosqichida elektron qo‘llanma virtual laboratoriya darajasiga etkazilishi mumkin.
Ko‘rinib turibdiki, mukammal elektron qo‘llanma yaratish uchun fan mutaxassisining bilim va
ko‘nikmalari yetarli bo‘lmasligi mumkin. Bu jarayonda informatika va axborot kommunikatsiya
texnologiyalari bo‘yicha mutaxassis bo‘lmagan professor-o‘qituvchi ma’lum bir qiynchiliklarga duch
kelishi tabiiy.
Birinchidan, yuqori bosqichli elektron qo‘llanmalar yaratish jarayoni raqamli fotoapparat,
videokamera, avvalgi mavjud analogli materiallardan foydalanish uchun
maxsus tyurnerlar kabi
jihozlar va ular bilan ishlash mahoratini talab qiladi.
Ikkinchidan, tayyorlangan materiallarni o‘rni-o‘rniga qo‘yib, ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni
o‘rnatish uchun maxsus kompyuter dasturlari bilan ishlash ko‘nikmalari talab qilinadi.
Uchinchidan, yuqori bosqichli interaktiv muloqot imkoniyatiga ega bo‘lgan virtual
laboratoriyalar yaratish uchun algoritmik tillarda dasturlar tuzish malakasiga ega bo‘lgan noyob
matematik-dasturchi yordamiga zarurat tug‘iladi.
