| V-Iqtisodiy QISM
Bugungi kunda is’temol bozorida raqobat keskin tus olgan bir sharoitda istemolchilarni mahsulot sifatiga kundan kunga oshib bormoqda.
Shu boisdan, sifatli mahsulot ishlab chiqarishga ta’sir qiluvchi omillardan eng asosiylaridan biri bu ishlab chiqarishga keng miqyosda ilmiy-texnika yutuqlarini joriy etish, zamonaviy texnalogiyalarni qo’llash sanaladi. Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki eski texnika va texnalogiya bilan sifatli maxsulot ishlab chiqarib bo’lmaydi, bozor ishtirokchilari esa sifatsiz maxsulotni xarid qilmaydi.
Sanoatni mexanizatsiyalashtirish va avtobilllashtirish mexnat sharoitini yaxshilash, og’ir qo’l mexnatini bartaraf etishga imkoniyat yaratadi. Ishlab chiqarishning texnikaviy, tashkiliy va iqtisodiy tadbirlar majmuasi mavjud bo’lib, ularni joriy etish natijasida ishlab chiqarishda eng qulay ilg’or texnalogik jarayonlar yuqori rentabillik, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini yaratib beradi. Paxta tozalash sanoati korxonalarida texnalogik va tashkiliy tadbirlar ilmiy texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga tadbiq etib, mahsulot ishlab chiqarishda texnik iqtisodiy ko’rsatgichlarga ijobiy tasir qiladi, kam mexnat, xom-ashyo materiallar sarf qilgan holda, yuqori sifatli mahsulotlar yetkazib berishga imkon beradi
Iqtisodiy samaradorlik pirovardida ijtimoiy mehnat unimdorligini o’sishida imkon bo’ladi. Demak, ijtimoiy mexnat unimdorligini darajasi butun ishlab chiqarish samaradorligini asosiy mezonidir.
Ijtimoiy mutloq va qiyosiy iqtisodiy samaradorligini bir-biridan ajrata bilish kerak bo’ladi. Mutloq samaradorlik xar-bir obekt uchun yoki yangi mexanika uchun alohida topilishi mumkin. Bunda samara sarf qilingan harajatlarni umumiy qaytarilishi bilan ifodalanadi.
Qiyosiy samaradorlik esa ikki yoki undan ortiq ishlab chiqarish yoki xujalik misolida bu variantlarni taqqoslash yo’li bilan aniqlanadi.
Demak qiyosiy samaradorlik bir variantning boshqa variantlardan ustunligini va tanlab olingan variantlarni muqobilligini ko’rsatadi.
Keltirilgan harajatlar kapital mablag’larning qiyosiy samaradorligini bildiruvchi ko’rsatgich bo’lib, texnikaviy va iqtisodiy vazifalarni xal qilish variantlarini eng yaxshisini tanlab olishda qo’llaniladi. Keltirilgan harajatlar quydagi formula orqali topiladi.
Bu erda Ki – har bir variant bo’yicha sarflanadigan kapital
mablag’dir
Si – muayan variant bo’yicha ishlab chiqarilgan
maxsulot tan narxi
Tn – mablag’larni meyoriy qoplanish muddati
En – kapital mablag’larni samaradorlik me’yoriy
koeffitsienti
Yillik iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula yordamida aniqlanadi
E=(Z1-Z2)*A2
bu erda Z1,Z2– eski yangi texnikani qo’llashda bir birlik mah-
sulot ishlab chiqarrishga to’g’ri keladigan xara-
jatlar miqdori
A2– yangi texnikani qullashdagi mahsulot ishlab
chiqarish hajmi natural birliklarda
Yangi mehnat vositasini (mashina,asbob-uskuna va boshqalar) ishlab chiqarish va undan foydalanishda olinadigan iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula bilan hisoblanadi
bu erda; Z1, Z2 – eski va yangi asbob-uskuna bir birlik mahsu-
lotiga to’g’ri keluvchi keltirilgan harajat-
lar miqdori ,m so’m
| 